ژانسیان، کوشاد

فارسي: ژانسيان، كوشاد

علمي: Gentian lutea

انگليسي:Yellaw Gentian

عربي: جنطيانا، بشل، شكه، دواءالحيه(56)

 نوع خوب آن حاوي02/0 ژانسيوپيگرين كه يك گلوكوزيد تلخ است، مي باشد. (9و10)در اثر خشك شدن تدريجي ريشه ها به علت هيدروليز ژانسيوپيگرين بوسيلة آنزيمهاي گياه رنگ قرمز قهوه اي حاصل مي شود.(9) مادة اصلي آن جزء دسته گلي كوزيدهاي تلخ و ژانتيوپيگرين2% است و نيز آلكالوئيد ژانتيانين، پيگمان زرد ژانتي سين و ايزوژانتي سين، تانن ها و قندهاي تري ساكاريدي است.(7و8و12و57)

ژانسيوپيكرين( به فرمول با طعم تلخ به حالت متبلور در استات اتيل انيدريا) و ژانسي زين( به فرمول به صورت بلورهاي سوزني محلول در مواد آلي) و اسيدژانسي زيك( به فرمول به صورت بلور سوزني، محلول در اتر و الكل) و قندها(مثل سوكرز و ژنتيوبيوز) پكتين و تانن و تري ترپنها(مثل بتا آمرسين) و روغنVolatil كم دارد.(65و8)[1]

[1]  سه تركيب جديد 1) 2و3سكو3اوكسرروس 12ان، اوئيك اسيد، 2)2و3سكو3اوكسولين12en2اوئيك اسيد 3) بوتيلين 3پالميتات از ريشه آن جدا شد (نوار پوچي از ژاپن نوامبر2003،www/pubmed/com)

گياهي است پايا كه ممكن است تا بيش از60 سال عمر كند، به اتفاع5/1متري با ريشه اي دراز، ضخيم، ناهموار، ساقه استوانه اي،‌كم مقاومت بی شاخه و توخالی، برگهاي تحتاني ساقه متقابل، كامل،15×30 سانتی، سبز زيبا، داراي دمبرگ كوتاه ولي فوقاني يا عاري از دمبرگ، بيضوي، مدور در قاعده و نوك تيز، داراي 7-5 رگبرگ طولي در پهنك، گلها زرد، به تعداد زياد در كناره برگها، كاسه گل منتهي به پنج دندانه، نامساوي، جام گلها مركب از پنج قطعه است.

پرچمها به تعداد پنج عدد 8 میلی متری، ميوه پوشينه و 6سانتی و محتوي تعداد بسياري دانه هاي كوچك بيضوي، كم و بيش مسطح است. رنگ ريشه آن خاكستري تا زرد كه به مرور قهوه اي مي شود و به سهولت جذب آب مي كند. بوي آن قوي، طعم ابتدا ملايم ولي به تدريج بسيار تلخ مي شود.(8 و10 و7 و11و 57) تكثير گياه به وسيله كاشت قطعات ريشه دار يا به وسيلة دانه صورت مي گيرد.(11)

1-G.lutea مشروح در بالا در مناطق نيمكرة شمالي و اراضي آهكي، در ايران نيست.

2-G.scabra bunge در چين.

3-G.scabra var.burgeri در كره، ژاپن و شمال چين.(7)

4-G.barbata، در منچوري هند.

5-G.rhodantha franch در چين كه در سوزاك و تب مصرف مي شود.

6-G.macraphyla در منچوري و مغولستان.

7-G.puber wla در آمريكاي شمالي.(7)

8-G.cruciata در بلژيك و فرانسه و هلند و ايتاليا، در ايران، درحسن بيگلو، مازندران و اهر با گلهاي آبي مجتمع در كناره برگها.

9-G.puncata شبيه نوع اول، در آلپ، بالكان مي رويد.

10-G.adsurgens چندساله در نواحي مكزيكو.

11-G.germanica با گلهاي بنفش مقوي در نواحي فرانسه مي رويد.

12-G.kurroo در كشمير و هيماليا شبيه گياه اصلي است.

13-G.pneumananthe چند ساله با گلهاي آبي در نواحي آسيا و قفقاز.

14-G.purpurea با بويي شبيه عسل در آلپ نروژ و ديگر دشتها و با گلهاي زرد تا قرمز.

15-G.acaulis ساقه كوتاه، فقط يك گل درشت آبي، در اروپا.(8)

ابن بيطار گفته: سه نوع است:1) نوعي در كوهها و مكان هاي سردسير مي رويد به نام رومي كه زرد و بسيار تلخ است. 2) جرمقاني كه سياه رنگ و نامرغوب است. 3) آن كه در مكانهاي مرطوب (فقط) مي رويد.(56)

و به قول دیگر انواع آن:

1-نوع صلیبی G. cruciata گل بی دم، خوشه ای در کنار برگها، داخل چهار گلبرگ بی کرک 2/5 دسی متری در جنگل و مراتع، گل دهی در تابستان.

2- نوع آلمانیG. germanica داخل جام کرکی، 5 تکه دراز، برگها بیضی، گل بنفش در مزارع و گل دهی در تابستان.

3- G. pneumanantha داخل جام بی کرک، 5 تکه کوتاه، برگها باریک گل آبی در باتلاقها، گل دهی درتابستان، پایا، یکساله.

مصرف زياد آن اختلال در معده، تحريك روده، قي، سردرد مي دهد.(7) آثار موتاژني آن در حيوانات ديده شده.(65) و نيز در فشار خون بالا و حاملگي و زخم معده مصرف آن ممنوع است.(65و57) آن مضر سينه گرم مزاجان است.(6)

گرد ريشه5-5/0 گرم به صورت كاشه. عصاره به مقدار2-2/0 گرم به صورت حب براي اطفالgr2/0 براي هر روز(8) يا به قولي ديگر 2-6/0 گرم تا سه بار در روز حداكثر مي توان يا محلول در الكل(به نسبت ) 4-1 سي سي سه بار(65و57)

دوز روزانه آن یک گرم دارو به صورت تک دوز و دم کرده و از افشرۀ آن4-1 سی سی سه بار در روز و دوز هموپاتیک آن 5 قطره یا یک قرص یا 10 گلبول سه بار در روز و تزریقی2-1 سی سی زیرجلدی(73)

الف) طبق نظر نويسندگان معاصر:

 اين گياه در حال حاضر به عنوان تونيك تلخ مزه،‌در سوءهاضمه و بي اشتهايي به كار مي رود.(9) طبق نظر کمیسیونE آلمان فقط در سه مورد زیر مصرف می شود 1- بی اشتهایی 2- شکایات دیس پپسی 3- نفخ شکم و در طب هموپاتیک جهت اختلالات گوارشی مصرف می شود(73)

ريشة آن مقوي، تلخ و اشتهاآور و ضد تب است و در صنعت مشروب سازي(12) و براي موارد بي اشتهايي و اختلال معده به خصوص در دامپزشكي مصرف مي شود.(10) ريشة آن از دسته داروهاي مقوي تلخ، اثر اشتهاآوري، عمل دفع را آسان مي كند و اثر تب بري در كم خوني، خستگي عمومي، روماتيسم و نقرس استفاده مي شود.(8و65)

و نيز اثر تب بر در مالاريا و روماتيسم دارد.(7) ريشة تلخ آن نيز در زردي، ورم گلو، تحليل تومورها،‌تهيه مايع جهت شستشوي و ضدعفوني زخمها و دفع كرم روده اي مصرف مي شود.(7) عصارة ( در95% اتانول آن) از رشد 1-استاف طلايي جلوگيري كرد اما اثري برE.coli نداشت. 2- اثر مهاري بر قارچهاي آسپرژيلوس و فوزازيومها داشت. اثر ضداسپاسمي آن و افزايش ترشحات معده در موشها به ثبت رسيد. در چند مورد كنترل شده اثر مفيد روي كرون و كوليت زخمي و بيماريهاي ديگر التهابي روده داشت.(57)

ب)طبق نظر حكماي قديم:

 آن در اول سرد و خشك است. خواص آن قابض و بغايت ملطف و جالي و محلل و منقي و مفتح سدد و مسكن اوجاع بارده(دردهاي سرد) و حمايت كننده قلب از اذيت سموم به سبب قوت قابضه و مدر بول و جنين و آشاميدن آن جهت امراض مذكوره و گزيدن سگ و سموم مشروبه و ورم جگر و سپرز و عسرالبول و احتباس حيض و آشاميدن عصارة آن به مقدار يك مثقال با آب جهت دردپهلو و معده و گرفتگي عضلات اطراف آن و با سركه جهت ازالة بهق(لك پوستي) و طلاي آن با حنا بر كف دست قاطع خون حيض است.(6)[1]

[1] منابع:

1-دكتر آئينه چي ص1019                                           6-معارف ج7ص291                 11- گیا دکتر گل گلاب ص185

2-مفردات دكتر معطر ص290                                      7-پرورش گياهان دكتر صمصام ص223

3-دكتر هانس فلوك ص118                                         8-تطابق دكتر قهرمان ص106      12- PDR اثر دیوید هبرص902

4-دكتر زرگري ج3ص458                                          9-W.H.O ج3ص150

5-دكتر آندرسون ص134                                             10- قرابادين ص160