کتاب ادب الطبیب – باب دوم
گفتاری در بهتر شنیدن و آنچه موافق آن است:
و نیز واجب است که به آلت سمع بنگری که آن حسی است بسیار لطیف و در تمام حالات نیاز به هوا دارد تا به توسط آن مسموعات را بشنوند و از طریق هوا اصوات به آن برسند مثل گویش ها اخبار و ناله و غنی
پس لازم است که هوا که واسطه است یاری شود و پاک تا خوب بشنود همانطور که در دید باید پاک باشد و بهترین یاری آن است که هوا داخل گوش که با آن میتوان شنید و بعد هوای خارج گوش و اتصال این دوپاک باشد، پس دوری کن از کدر شدن و آلودگی هر کدام از اینها، چون کدر شدن هر کدام باعث عدم اتصال به گوش می شود و نیز پرهیز از هوایی که داخل گوش است که بخارات معده و فضولات دماغ به وی برسد که بیشترین موارد در اثر پری معده و مغز از غذا و نوشیدنی، چه کمی یا کیفی بیشتر از مقدار هدف باشد، به وجود آید. و نیز در حرکات و حمام گرفتن و سایر امور ضروری که از بدن جدا نیست و ما باید آنها را تعدیل کنیم. پس تعدیل آنها برای بدنت بر حسب آن که چقدر برایت موافق باشد باعث تصفیه گوش تو می شود اما هوای خارج در اصلاح آن همان است که درباره چشم گفتیم.
لازم است همانطور که آنجا گفتیم، اشیاء یا صنایعی و مواضع مفسده هوا مثل آهنگران و آتش دانهای حمام و چوب بر ها و غیر از این توده های بزرگ و کوره های شیشه و مس و شنیدن اصوات بلند مثل درندگان و صدای خرس ها و طبل مکرر و بوق های متصل که همه اینها باعث فساد گوش می‌شود که با آن می شنوید و باعث تعویق استماع می‌شود و ضعف آلت گوش می‌شود و کمی نفس کشیدن مثل آنچه در پیر ها می بینیم و در بیماریی مردم به طور کلی برای بدن به طور خاص برای گوش در این که گفتیم تدبیر کن:
و به مصالح خود گوش خود را کمک کن و از فضولات مغزی که به آن می رسد آن را پاک کند در منافذ آن که راه هایی جهت نفوذ بخارات و فضولات به گوش و خارج آن وجود دارد.
پس بعد از خروج از حمام این منافذ را پاک کن، چون انچه داخل آن شده نرم شده ولی از آن بیرون نمی آید و عصبی که در داخل گوش است بسیار حساس است و نزدیک مغز است، پس دوری کن که از ضربه به آن و یا جسمی را داخل گوش کردن با این همه پس بکوش که گوش هایت را از صوتها دور کنی مگر بهترین صوت ها و آنهایی که از شنیدن آنها لذت می بری
و از گفته هایی که موافق نفست است که این باعث تعدیل اخلاقت می‌شود و آنچه که از اعتدال خارج می شود به شدت پرهیز کن تا جایی که می‌توانی.
صنعت نغمه پردازی(=اصول صحیح آواز ها) باعث اعتدال اخلاق می‌شود و کسی که موسیقی با استادی میزند با شغل آواز خوش; اخلاق نفس تو را به حالاتی می برد که قبلاً بوده و اگر ترسو بوده آن را شجاع و اگر محزون بوده خوشحال می کند و نیز در ضد این ها و در موارد دیگر متضاد در اخلاق برای همین است که اثبات برای حفظ اخلاق نیکو بر شنیدن آنچه برای نفس آسان و دل انگیز است مثل شنیدن اخبار فاضله و شنیدن علوم الهیه از آنها یعنی علوم شرعیه و عقلیه و اخبار افراد متدین و اهل پارسایی و طهارت توصیه می‌کنند چون شنیدن همه این باعث سرور نفس فاضله و لذت آن می‌شود و اینها از جوهر شنیدن برمیخیزد آنهایی هستند که دوست دارید به آن حالت برسید.
و نیز باید پرهیز کنید از شنیدن موارد محال، دروغ های واضح، گفته های مضموم و اعمال زشت و گفتار غیر صحیح از افراد این گونه موارد و از شنیدن حرف ها و دیدن شکل و شمایل آنها.
پس بکوش ای تازه وارد که طبع خود را از مذمومات مقاوم و دور کنی و از لذت آنها خود را منع کنی به درستی که با هر لذت محسوس بدنی آفت مخفی مکروهی وجود دارد که جز با عقل نمی توان آن را کشف کرد پس نفس خود را به سوی عقل بران و نه به طبع و میل خود که اگر عادت به لذات میل خود شدی از لذات عقلی محروم می‌شوی که سرور دائمی دارد.
و حرص داشته باش بر اینکه نفس خود را به کمی کلام عادت دهی و به زیاد شنیدن سخنان دیگران که لذت مرد در گوش هایش است و لذت دیگران در زبان ها و دوری کن از شنیدن آراء مفسده مثل مذاهب دهری و ملاحده و نیز مشورت با اهل جهل و حسود که آنها را به سوی هلاکت نفس می رانند پس آنچه به تو گویند، تأمل کن و بر آنها کوتاه کن تا خدا تو را ارشاد کند انشاالله.