قاموسنامه – تره تیزک و شاهی

قاموس مداوا با غذاوگیاه

  اثر دکتر احمد قدامه

انتشارات النفائس بیروت،

 ترجمه دکتر محمد حسین ورپشتی

Bottom of Form

 

70) جر جیر=تره تیزک L,roquette (the Rochet)

گیاهی است که سالیانه کشت می شود و برگ های آن به شکل سالاد خورد ه می شود.

از اسم های آن  الکثاه، الکثا، الکنثاء، الایهان است. اعراب آن را از قدیم می شناختند و در اشعار خود آنرا می آوردند:

در طب قدیم :

بذر آن که مثل خردل سیاه و ریز با آب برگ آن بعنوان مقوی جنسی و ضد خوردگی دندان به عنوان مدر بول و هاضم غذا و ملین شکمی و بذر آن به عنوان از بین برنده کک و مک و به صورت مالیدن به کار می‌برند.

در طب جدید: تره تیزک، نوشیدن آب تلخ آن ضد داء الخمر، پاک کننده خون، پاک کردن معده و در بیماری های کبدی و امراض کلیوی و آب آوردن شکمی و نقرس به کار می‌رود (نیم لیتر آب با ۲۰۰ گرم از برگ آن کافی است). آن حاوی ویتامین سی، کلسیم و فسفر است.

 

                                          115) الرشاد=شاهی یا تره تیزک (The cress)  

        

 گیاهی از تیره cruci feree که شامل خردل، شاهی، شب بو، کلم و ترب و شلغم که هم کاشتنی و هم خودرو است.

در قدیم آن را به نام حرف و تغاء و در شام به نام حب الرشاد می‌نامند. برگ و ساقه های نازک آن خوردنی است و طعم و فوائد آن مثل تره تیزک و بولاغ اوتی است. در تاریخ گزینفون که مورخ لاتینی است در کتاب وقایع تاریخیه آورده که اسب سواران هرگاه می خواستند جهت صید بروند یا جنگ، شاهی میخوردند با تکه های نان. در اخباری که از پادشاه لویس قدیس آمده (1214-1270) که وی در ضمن عبور از دهی به نام ورنون در فرانسه دچار عطش شدید شد و خواست چیزی بنوشد، پس برایش آبشاهی آوردند و او در آن خاصیت رطوبت زدایی زیاد یافت، پس به اهالی آن تابلویی که شکل سه تپه از شاهی را با سر گل زنبق طلایی در آن بود، بخشید.

ارزش غذایی آن: بیشترین مقدار ید را دارد و آن باعث سهل الهضم شدن آن می شود همانطور که آهن در زرده تخم مرغ است، گوگرد جهت پوست و مو مغذی است و کلسیم عنصر رشد بدن است.

شاهی رطوبت رسان و ملین است و حاوی ماده‌ای است که ضد میکروبها است اما با تاسف ماده ای که حاوی تهییج مثانه دربعضی افراد هم میشود, دارد.

در طب قدیم: تره تیزک و دانه های آن را به عنوان 1) مدر بول و بزاق 2) طرد بادهای شکمی 3) ضد خوردگی دندان 4) نوشیدن آب ضد نزولات سینه 5) تسهیل هضم و باز کردن اشتهاء 6) جلوگیری از بوی بد در بدن 7) سرزنده کننده اعصاب 8) حاوی روغن فرار و ید و فسفر 9)تقویت جنسی 10) اگر آن را با عسل به ورم طحال بمالند آن را حل می‌کند 11) اگر با حنا بپزند باعث خروج اخلاط از سینه 12) اگر با آرد جو و سرکه مخلوط کنند و مالیده شود جهت سیاتیک نافع است 13) اگر با آب بمالند, جهت رسیدن دمل ها 14) در همه احوال ها جهت شلی و فلج اعضاء نافع 15) اگر از آب آن بنوشند یا حقنه کنند, جهت تنگی نفس و آستم مفید است. 16) مدر حیض 17) جلا دهنده سینه و ریه از بلغم 18) حل کننده باد ها. 19) اسهال طبیعه. 20) نافع در قولنج و سردرد سرد است. 21) اگر بر برص و بهق بمالند با سرکه نافع است.

بقراط گفته: تیره تیزک جهت تسهیل دفع بلغم توصیه می‌شود و جالینوس گفته:  قوت آن مثل قوت بذر خردل در هر چیزی است و گرم کننده ورک و سر است و در داروهای آستمی وارد شده.

ابوحنیفه دینوری گفته: این تره تیزک با دانه اش مداوا می کند و در حدیثی از پیامبر(ص) آمده که آن را شفا فرموده: « بر شما باد به تره تیزک که خدا در آن شفا قرار داده  از هر دردی».

در طب جدید: دکتر جان فالینه پزشک مشهور لبنانی گفته: « عناصر گیاهانی که می شناسند تا الان همه در تره تیزک است مثل 1)آهن 2)فسفر 3)منگنز 4)روی و 5) ید 45 میلی  در ۱۰۰ گرم 6)کلسیم 200 میلی در صد گرم 7)ویتامین سی 140 میلی در صد گرم 8) A و B و PP و کاروتن ولی فواید آن 1) اشتها آور 2)مقوی 3)ترمیم کننده 4)ضد کم خونی 5)ضد خوردگی دندان 6) مدر بول 7) کاهنده فشار خون 8) خشک کننده و آرام بخش و قی آور 9) با سرطان مقابله می کند 10) ضد نیکوتین و نشاط‌آور پیاز مو

در امراض زیر مصرف می‌شود 1)عدم اشتها به غذا 2)هذیان  3)خوردگی دندان 4) کسالت. 5) کم خونی 6) سل و عرق زیاد 7) بیماریهای سینه 8)بیماریهای پوستی 9)سنگ مثانه 10)کبد و کیسه صفرا 11)سنگ ادراری 12)روماتیسم 13)دیابت 14)سرطان 15)انگل معده 16)آب آوردن شکم

در مصرف داخلی: یک کاسه صبح و شام از عصیره تره تیزک (60-150 گرم)در آب یا شوربا جهت دفع کرم، سموم، زیبایی صورت یا گرفتن نصف کاسه از عصیر آن با ثلث آن روغن بادام شیرین یا روغن زیتون جهت علاج حبس بول یا جوشانده یک مشت از تره تیزک و ثلث پیمانه  سر یا ته  شلغم در یک لیتر آب و نوشیدن سه فنجان از آن در روز بین غذاها جهت مدری نیکو است.

مصرف خارجی: عصیر تره تیزک را اگر بر سر بمالند جهت تقویت مو و ریزش مو نافع و  مصرف بخار تره تیزک جوشان جهت علاج زخم التهابات موضعی حاد و التهابی که در پوست اثر جوش و زخم ایجاد می‌شود و شستن صورت با محلولی از سه جزء تره تیزک و یک جز عسل که به صورت صبح و شب بمالند و بشویند (بعد از خشک شدن آب آن) جهت معالجه کک و مک و پیسی صورت نیکو است. توصیه به خوردن آن به کسانی که دچار تجمع خون یا خستگی یا زودرنجی یا اگزما یا بیماریی جلدی عامه دارند شده که مفید است اما در کسانی که سختی هضم و حساسیت در معده و ضعف مجاری ادراری دارند, ممنوع است.