قاموسنامه – گوزن و گوشت شکار

قاموس مداوا با غذاوگیاه

  اثر دکتر احمد قدامه

انتشارات النفائس بیروت،

 ترجمه دکتر محمد حسین ورپشتی

 

22) الایل=گوزن شاخ دار The stag

نوعی بز کوهی نر با شاخ های کلفت شعیه دار، حیوانی است رنگی دارای دم که انواع زیاد دارد اسم های آن، الوعل، تیس جبلی، معز الجبلی،  نوع ماده آن خوشمزه تر است.

آیت الله قزوینی در کتاب عجایب مخلوقات آورده که آن بیشتر شبیه گاو وحشی است و او خودش در قله های کوه ها می چرخد و به خاطر ترس از صید هر چند تا هزاران متر ارتفاع باشد بالا میرود.

تعداد گره های شاخ وی تعداد سالهای عمر او است. اگر ماری وی را نیش زد، کنار ساحل دریا قدم می زنند تا ماهی او را ببیند و ماهی ها به ساحل ایند و صیاد ها معنی کار را می دانند، پس  پوست بز را می پوشند و به طرف ماهی می‌برند تا هرچند خواستند از آنها بگیرند.

این حیوان در کوه های بلند زندگی می کند و بیشه های پر از نی و درخت است لذا بیشتر صید آن در سرزمین های اروپایی و آمریکایی است و از پوست ان استفاده می کنند و از کرک آن جهت لباس و از گوشت آن جهت خوردن و شیر آن جهت نوشیدن.

در طب قدیم گوشت آن را سخت هضم و با بدگواریی وصف کرده اند اما در عصر حاضر گوشت  آن را لذیذ و شیر آن را بسیار خوب توصیف کرده اند.

 

 

169) الطرائد و الدواجن =پرنده و گوشت شکاری (The games and Poultry)

مقصود از طرائد حیواناتی که در حالت وحشی زندگی می کنند و انسان آنها را می گیرد و غذا درست میکند(= شکار) حیوان را باتیر، کمان یا ریشه بعضی درختان و میوه ها, می کشند و آنها غذای انسان های اولیه بوده اند که از آن تغذیه می کرده. انواع گوشت های شکاری که انسان میگیرد شامل: 1) بزکوهی 2)آهو 3)خرگوش وحشی 4)گوزن نر و از پرندگان تدرج، کبک، مرغ آبی، مرغ بارانی قناری و چکاوک و غیره.

نظم صید: بعد از آنکه انسان  انواع زیادی از غذاها را شناخت اما فکر صید و دام را دور نگذاشت اما تحول صید از نوع دستی به صید بزرگان و نجابت زادگان تغییر مسیر داد و جهت ورزش  ولهو و لعب  به کار رفت.

در طی عصرها، حکومت ها قوانینی برای صید وضع کردند و جهت جلوگیری از انقراض و بعد از آن که عده ای از آنها منقرض شدند قوانینی محکم ایجاد کردند و امکان صید جز در چند ماهی از سال وجود ندارد و تازه صید بعضی از صنوف حیوانات نیز ممنوع شده و در طی وقت منع صید عرضه آن در بازار نیز منع شده است .

 

به این طریق تا حد زیادی حیوانات وحشی جمع و در مرغزارها انضباط ایجاد شد و خوردن آن ها محصور به طبقه خاصی از جامعه شد که بابت آن بهای زیادی میدهند. پرندگان خانگی آنهایی هستند که با حیوانات وحشی فرق می کند اینها را میشود در باغ و مزارع تربیت کرد و با رعایت صحیح و نظارت در تغذیه پاک و کفاف احتیاجی آنها و حفظ آنها از خطرات دشمنان جهت بزرگ شدن آنها صورت می‌گیرد اما این رعایت و تأمین حصول به آسانی صورت می‌گیرد و طالبان صید از صید کردن برای آنها راضی هستند؟ هرگز چون این امور تماما محقق نمی‌شود اگر در زیاد کردن آنها و سیر کردن مردم تحقق یابد ولی لذت صید و دام انداختن داشتن آنها توسط انسان محقق نمی‌شود و این را با هیچ کمکی عوض نمیکند.

در واقع نزدیکی بین حیوانات که در آزادی کامل زندگی می کنند از نظر حرکت و جست و خیز و پرواز و نقل مکان و خورندگان این صنف پرندگان بدون تحدید و بدون خوار کردن با حیواناتی که در باغ وحش های محدود و تنگ یا قفس هایی که آنها را از حرکت و پرواز محروم می‌کنند , فرق است وطبیعی است که ترک این, اثر بزرگ در حیوانات خانگی و اثر بر نشاط و عضلات و گوشت آن ها می گذارد و این باعث از بین رفتن تساوی گوشت تازه صید از حیوانات خانگی می شود چون پروتئین بیشتری دارند،  مثلا میزان پروتئین گوشت خانگی ۲۰ درصد و در گوشت پرنده صیدی ۲۸ درصد است و به همین نسبت میزان مواد معدنی، ویتامین ها و مواد دیگر و تمام اعضای دیگر آنها،  اما در گوشت حیوانات صیدی مخاطرات و بیماری هایی است، یکی آنکه بدون هرگونه بهداشت و مراقبت طبی دچار انواع بیماری‌ها می‌شوند و گوشت آنها تحلیل می‌رود و دوم به خاطر روش های مسموم صید کنونی مثل تیرهای سمی و باروت و مواد شیمیایی خطرناک باعث مسمومیت گوشت آنها و انتقال این سموم به معده انسان هایی که از آنها می خورند، می شود.

حذر:

توصیه اطباء آن است که خوردن گوشت حیوانات وحشی و طیور در حد اعتدال به نسبت سلامتی آنها و بلوغ آنها باشد و متذکر می‌شوند که این گوشت ها به املاح معدنی غنی باشند و آنها از مواد سمی دور باشند در غیر این صورت مصرفشان اذیت کننده است .نوجوانان و افراد حامله و پیر از خوردن گوشت صید باید چشم بپوشند و نیز کسانی که بیماری کبدی و کلیوی و نقرس و قلبی و روماتیسم و سختی هضم دارند و سردرد و اگزما از آنها منع شده:

ارزش غذایی پرندگان:

اما پرندگان خانگی که در باغ و مزارع و خانه پرورش می یابند گوشت آنها پروتئین کمتری از حیوانات صیدی وحشی دارد و میزان ویتامین آنها هم کمتر است و اینجا فرق بین گوشت صید سپید مثل مرغ و گوشت قرمز مثل مرغابی و کبوتر معلوم میشود، اولی سهل الهضم و دومی هضم سخت دارند.

و نیز گوشت مرغ و خرگوش سهل الهضم است و می‌توان آن را به بیماران و افراد در زمان نقاهت داد و مرغ در رژیم غذایی کم چرب وارد شده اما در رژیمی که مواد پروتئین زیاد را می خواهد، گوشت سفید کفایت نمی‌کند و اگر به آن کرم، قارچ، بابونه به گوشت مرغ اضافه کنند هضم آن سخت میشود.

و نیز گوشت خرگوش سخت هضم میشود اگر بد پخته شود یا با مواد چربی پخته گردد. و در این حالت این گوشت ها برای بیماران کلیوی و قلبی و کبدی و نقرس و روماتیسم و دلپیچه ممنوع می‌شود. اما پرندگان با گوشت سرخ مثل کبوتر و مرغابی و بوقلمون اگر جوان باشد و خوب کباب پز باشد, زود هضم و اگر با مواد چربی پخته شود یا پیر باشد ,هضم آن سخت و سنگین است.

خروس جوان مغذی است و صد گرم گوشت آن 300  کیلو کالری می دهد در مقابل ۱۲۵ کیلو کالری مرغ خانگی و لوزه‌های گلویش که 15% مواد چربی دارد و هضم سخت دارد و جهت بیماران چاق و فشار خونی و کلیوی و کبدی ممنوع است.

پرنده سالم یا بیمار:

از جمله مواردی که پرندگان سالم بعد از بیمار تمیز می دهند 1) براق بودن چشم آنها 2) نرمی و لطافت پر آنها 3) قرمزی تاج خروس آنها که اگر سن آن بالا باشد ایستاده است 4) بینی آن از جریان عرق و آب کج شده و بند آمده 5)حرکت مداوم آن (در پرنده بیمار بیحال و کسل است و اگر کسی نزد وی آمد قصد فرار ندارد و پرهای غیر مرتب و پریشان دارد و و غذا با اشتها نمی خورد و از بینی وی ترشح زیاد دارد 6) اگر پر پرنده را کندید، باید رنگ آن طبیعی و بوی مورد قبول دهد. گوشت آن تازه و خوشبو باشد اما پرنده بیمار، پوست آن زرد سبز رنگ، به خصوص قسمت شکم و زیر گلویش و چینه دان به راحتی کنده میشود و بدبو است  7) پاهای آن باید قابلیت انحناء داشته باشد در بیمار پا سخت شده، گوشت فاسد، با بوی تعفن از گوشت در پشت آن قبل از جلو به مشام می رسد.

در گوشت پرندگان تقلب می کنند با وارد کردن آب از محل ذبح در شکم حیوان و آنرا سنگین وزن می کنند و این روش با بریدن پوست با چاقو معلوم میشود و حیله دیگر به صورت پر کردن چینه دان از حبوبات و آب است.

اما خرگوش سالم با نشاط در حرکت فرار او و نوع بیماری با بی حرکتی و تمایل به خواب معلوم می شود و نیز اسهالی شدن و ترشحات بینی و ظاهر شدن ترشحات خلط ریه و خرگوش و ذبح شده سالم نسبت به بیمار به ضایعات کبدی در روده ای به اندازه نخود و چشمان کم رنگ شده و کندن مو به راحتی و بدبویی جسد آن معلوم میشود.

ملاحظات صید: 1) خرگوش خوب چاق است .گوشت سفت و رگه های چربی در پشت و پاهای کلفت و دست های جلو که به راحتی شکسته می شود. لازم است که خرگوش از محتویات داخلی بررسی شود حتی سینه اثر و اجزاء آن خوب شسته شود و سرو اطراف آن کنده و جدا شود که دیر هضم است.

2)در پرندگان، گوشت قرقاول که از نظر هضمی از همه پرندگان سبک تر است و به گوشت مرغ نزدیکتر و پرنده کم سردتر بهتر است.

3) جوجه کبک که هضم آن از هضم قرقاول سبک تر و کسانی که بیماری کبد و کلیه و سختی هاضمه و نقرس دارند برای آن ها مضر است به خصوص اگر کبک پیر باشد.

4) گنجشک کوچک که ارزش غذایی بالا دارد و خستگی هضمی که در کبک بود ,در این نیست به خصوص اگر تازه خورده شود و پخت آن تأخیر نیفتد.

پرندگان آسمانی بعد از صید فوراً باید پخته و خورده شود اما با تأسف چون بعضی گیاهان سمی را میخورد مثل شوکران در صورت تأخیر در خوردن آن سم آن وارد بدن می شود و هضم آن هم مشکل است.

• صید مرغان آبی مثل مرغابی و غیره سخت هضم است مثل همه پرندگان گوشت قرمز و میزان چربی آن بیشتر از شکارهای دیگر است و لازم است خوردن آن با اعتدال و حذر باشد.