اسپند، سپند، هزار سفید

فارسي: اسفند، سپند، هزار سفيد

علمي:Peganum harmala

انگليسي:Harmel Rue

فرانسه:Harmel

عربي: عَلقه الذئب، سذاب بري، حُرمي(56)

دانه اش داراي آلكالوئيد هارمين، هارمالين، هارمالول است. هارمالين(به فرمول به صورت بلورهاي منشوري يا ذرات قرصي شكل در حلال متانول يابلورهاي هشت وجهي رمبيك و محلول در اتانول است، در آب و اتر و الكل كم حل مي شود و در الكل گرم و اسيد رقيق كامل حل مي شود.)

هارمالول(به فرمول به صورت بلورهاي سوزني، قرمز با سرمولكول آب متبلور كه در آب و كلرفرم و ستن حل مي شود.) و هارمين(به فرمول به صورت بلورهاي منشوري باريك در متانول و كم حل شونده در آب و الكل و اتر)(7و8و61) بعلاوه 3متيل هارمان، نورهارمان، تتراهيدرونورهارمان را داراست.(59)

گياهي است علفي، پايا،40-30 سانتي، ظاهري شبيه بوته مانند، پربرگ، سبز زيبا، برگهايي با تقسيمات باريك، دراز و نامنظم، گلها درشت، داراي پنج كاسبرگ باريك و پنج گلبرگ بزرگ به رنگ سفيد مايل به سبز، ميوه اش پوشينه، كروي، محتوي دانه هاي متعدد و سياه رنگ است. قسمت مورد استفاده دانه اش است.(7 و8و 59و3 و 69 و68) قطر گل آن 12 ميلي متري، چتري با بوي معطر و مزه تند و گس و كمي تلخ دارد.(10)

1-اسفند مشروح در بالا در اراضي باير شمال آفريقا، تركيه، سوريه، ايران، تبت مي رويد. در ايران در نواحي كه شوره زار نباشد فراوان است وبا كثرت شوره زاري كم مي شود مثل راه تهران قم، اصفهان، تهران قزوين، رستم آباد و رودبار، اطراف كرج، بختياري، ازنا در لرستان، بوشهر، سيستان، بيرجند، گناباد و نيشابور خراسان، كاشان، قم، سمنان، دامغان.

2-Zygaphyllum(عذبه) چندساله، بي كرك، گلها زرد، ميوه استوانه اي، نوك تيز، محتوي دانه هاي مسطح و ناصاف با اثر مسهلي در گيلان، آذربايجان و خراسان و دورتهران مي رويد.(1و8)

تقسيم بندي ديگري كه شدهP.harmala گياهي چند ساله، بي كرك تا يك متر، برگها نامنظم، منقسم، پرچم15-12 عدد، كپسول 15 ميلي متري انواع آن الف)harmala نوعP.H. ب)grandiflorum نوعP.H. كه عرض تقسيمات در هر واريته برگ6-2 ميلي متري و گلبرگها 20-15 ميلي متر و گلها درشت است.

ج)Stexo phylum نوعP.H. كه گلبرگها10-6 ميلي متري است.(1) و در بهبهان، رامهرمز، ايذه، دهدشت، سردشت و لالي ديده مي شود.

 3) اسفند رومي بنفش، علفي دوساله، ضخيم، كركدار، برگهاي قاعده هاي سه برگچه اي، ساقه اي ها يك برگچه، گلها كوچك1×5/3 ميلي متر، بنفش قرمز در نواحي اهواز(69)

 دانه اسپند سمي است.(8و61) در بين دامها گاو با شدت بيشتري مسموميت را بروز مي دهد. در شكل حاد نشانه ها با لرزش، ريزش بزاق، اشكال در حركت و خشكي گامها، قدم تعادل، تكرر ادرار، كاهش درجه حرارت و در كالبدگشايي پرخوني ريه ها و كليه ها و خونريزي در زير كپسول كبد ديده مي شود.

در نوع مزمن نشانه ها شبيه آسيب بخش بالايي نرونهاي حركتي است شامل افزايش يا كاهش حركات، لرزش عضلاني، پارزي، خم شدن اندام هاي حركتي، هيپرترمي، نوسان سر، عقب رفتن و حركات جهشي ناگهاني و جويدن غيرمعمول است. نشانه ها بيشتر در شتر ديده مي شود. تحريك پذيري، گامها ناهماهنگ و تلوتلو خوردن و كشيدن اندامهاي حركتي روي زمين و دژنر اسانس اكسوني در اعصاب محيطي يافته بعد از مرگ است.(59) آن مورث غثيان و صداع و مضر محرورين و مصلح آن رب ميوه‌ها است.(3و6)[1]

[1]  منابع:

• تطابق نام ها دكتر قهرمان ج1ص116 8-قرابادين ص176
• دكتر زرگري ج1ص448                                 9- دكتر هانس فلوك ص87
• معارف ج 3ص73 10- دكتر مبين ج4ص18
• من لايحضر رازي ص106 11- دكتر اصلاني ص221 گياهان سمي
• گزيده دكتر صمصامص20 12-فلورخوزستان دكتر مظفريان ص274
• صيدنيه ج2ص751 13- گياهان هرز ايران ص263
• تحفه ص291 14- PDR اثر دکتر دیویدهبرص284

 پودر آن4-2 گرم روزي سه بار دم كرده(7و61) و قدر شربت آن2-1مثقال.(3و6)

الف) طبق نظر حكماي قديم:

گرم و خشك است وبه سبب لطافت كه در آن است، رطوبات را جذب كند و محلل است مر نفخ را و باد را كه معده و امعاء افتد و هر علت كه مادة آن به رطوبت باشد، آن را منفعت كند.(5) و لطيف و محلل رياح امعاء و مواد غليظه و مبهي و مسمن و مدر بول و حيض و شير و مسهل سودا و بلغم غليظ و جالي سينه و شش از لزوجات و جرم آن جهت مصروع و رفع قولنج و عرق النساء و سدد و يرقان و نسيان نافع و چون يك اوقيه آن را كوبيده با چهار اوقيه آب بجوشانند و آب آن را با سه اوقيه عسل و روغن كنجد بنوشند، مقي قوي(استفراغ آور) و در تنقيه سينه از لزوجات و ضيق النفس و سعال رطوبي(تنگي نفس و سرفه در اثر سردي رطوبت) بي عديل و چون پانزده روز صاحب عرق النساء (سياتيك) هر شب 5/1مثقال از حرمل ناكوفته تناول كند، رفع آن گردد و چون با تخم كتان مخلوط كند و با عسل مداومت كند جهت رفع  ضيق النفس مفيد است.(3و6)

و چون با زجاج محرق اضافه نمايند جهت تفتيت حصاه(دفع سنگ مثانه) نافع و نطول آب مطبوخ آن جهت تقويت اعضاء و سياه كردن مو و طلاي آن با روغن شبت(=شوید) بر ناف و تهيگاه جهت قولنج مزمن و قطور آن كه در آب و روغن زيتون جوشانيده باشند جهت ثقل سامعه و بخور آن جهت درد دندان و روغن آن مفتح سدة دماغي و جهت فالج ولقوه و رعشه و استرخاه و صرع و اختلاج و رياح اعضاء و ضماد و حقنه آن جهت درد كمر و عرق النساء و برودت گرده و رحم مفيد است.(6)

در افزايش خون قاعدگي و كم كردن مني بايد تخم پنج انگشت و برگ سداب و پونه و تخم اسپند و سعد و دارچين و مسقط تلخ به اندازة مساوي و از جند بيدستر ومر نيم جزء در عسل عجين كرده و به اندازة يك نبقه با دم كردة ابهل وزيره داده شود.(39) و در دل پيچه كودكان تخم اسپند و زيرة كرمان يك مثقال كوبيده و حل كرده با روغن گاو معجون با شيرمادر به كودك دهند، بهبود دهد.(39)

ب)طبق نظر نويسندگان معاصر:

 اين گياه دانه اش به عنوان خواب آور، معرق، ضد كرم، قاعده آور مصرف مي شود. اثر آن خلسه آور، چاشني، مدر، قاعده آور و ضد كرم و شيرافزا و اخيراً اثر ضد سرطان آن توسط محققين ايراني (در مطالعات آزمایشگاهی) مورد تأئيد قرار گرفته است.(61)دانه اش به عنوان خواب آور، معرق، ضد كرم و قاعده آور بوده.(8) و براي تقويت جنسي، كاهش درد معده جوشانده برگش براي روماتيسم بكار مي رود.(7) جريان خون اندامهاي شكمي به خصوص رحم را زياد و خاصيت ضداسپاسم و پيشاب آور و اشتهاء آور و برگ تازه آن را ميتوان روي زخمها ماليد.(10)

به علت دارا بودن الکالوئیدهای سمی مصرف خوراکی این گیاه و دانه های آن توصیه نمی شود.(مؤلف)