قاموس مداوا با غذاوگیاه
اثر دکتر احمد قدامه
انتشارات النفائس بیروت،
ترجمه دکتر محمد حسین ورپشتی
61) التوابل=ادویه جات Les condiments (The condiment)
مفرد آن تابل یعنی بذرها است که از اجزاء گیاهان می گیرند مثل ریشه و شکوفه یا غلاف گیاه و غیره مردم عادت کرده اند که آنها را به غذای خود جهت ازدیاد اشتها اضافه کنند و آن را جهت خوشبو کردن دهانشان بخورند. ادویه در تاریخ بشر از روزی که به دست آوردن تازه آن سخت شد, مورد مصرف قرار گرفت و بلوک غرب در به دست آوردن آن پولهای زیادی خرج کرد و ملوک و حکام برای آن وقت‌ها گذاشتند و با سختی آن را از مناطق شرق دور آوردند مثل کریستف کلمب و ماژلان اطباء گویند: ادویه گرچه طعم خوردنی را خوب میکند و انسان ها به آن بیشترروی می آورند و این باعث ضرر می شود همانطورکه گرمی آنها باعث ضرر به معده و کبد و روده میشود باعث تهییج و تضاعف آن می شود.
10)الاسفاناخ= اسفناج= L-epinard(the spinach)
اسامی آن را در بلاد شام به نام سبانخ، در عراق اسبیناغ، در عربی فصیح به نام رخی.
اسفناج دو نوع است 1) بستانی 2) وحشی
اولین بار اعراب آن را از بلاد ترکستان آوردند در قرون وسطی و به همین نام ماند و در قرون جدید فواید زیادی از آن را شناختند جهت برگشت نیروی کسانی که از بیماریی برخاسته اند نیکو است.
در طب قدیم ابن سینا دربارۀ آن فرماید: « آن برای بیماریهای سینه و ریه نیکو است و باعث کاهش عطش می شود، چه خام یا پخته آن، آب اسفناج با شکر در معالجه یرقان و در سنگ ادراری و سوزش بول نیکو است. آن برای افراد تب دار و ناقهین غذایی نیکو است و نیز درد حلق و پشت و کسانی که خلط پشت حلق دارند.
اگر برگهای آن را با باقالا بپزند، فایدۀ غذایی او بیشتر است به شرط آنکه قبل از ظاهر شدن بذرهای آن پخته شود.» آقای داود انطاکی در کتاب تذکره خود گفته: « بهترین اسفناج آن است که شدت سبزی به سیاهی تمایل و تازه چیده شود».
اسفناج را اگر با کره یا روغن بخورند در یبوست مفید است و در هر شب پخته آن با روغن زیتون مفید است. علامه قزوینی در کتاب عجایب المخلوقات با اسفناج در سرفه و خشونت سینه و درد پشت در اثر تب و زیادی خون مفید است. اما دیر هضم است و بذر آن در تب و درد قلبی مفید است و گفتند: « آنچه در اسفناج مهم است بذر آن است که در یرقان مفید است».
2) در طب جدید اسفناج حاوی مقادیر زیادی آهن است. درصد گرم آن ۵۰-۴۰ میلی گرم آهن دارد و نیز مس و کبالت و فسفر وپتاس و گوگرد و کلر و منگنز و غنی از مواد سبزینه و ویتامین A و B و مقادیر زیادی اسید ومواد آزته که برای کلیه مضر است و در کسانی که امراض مفاصل روماتیسم و نقرس دارند مضر است.
اسفناج برای اطفال به خاطر آهن زیاد آن مفید است. نیز انواع ویتامین ها و املاح معدنی و زود هضمی آن و چون الیاف آن به زودی آب می شوند و جهت افراد روزه دار مفید است و املاح منگنز موجود در اسفناج خاصیت پاک کننده و ملین دارد و چیزی از آن در معده نمی ماند که چاقی دهد.
بنابراین این گیاه برای افراد مسن چاق و دورۀ نقاهت و کسانی که تحرک ندارند غذای خوبی است به شرط آنکه سالم باشندو دچار عوارض روماتیسم نباشند که در این مورد اسفناج ممنوع است. کسانی که دچار اضطراب صفرا در کبد و سنگ مثانه و کلیه شاکی هستند و سوء هضم دارند نباید از آن مصرف کنند.
موقع خرید آن واجب است مواد تازه و کوچک را اختیار کنید که برگهای سبزتر را از بقیه جدا و موسوم چیدن آن باشد.
لذا توصیه نمی شود اسفناج را زیاد نگه دارید چون عناصر آن به سرعت از بین می رود و به سهولت فاسد می شوند ونیز نباید اسفناج را به صورت پخته حفظ کرد چون تخمیر میشود.
پختن اسفناج در آب زیاد بعد از شستن خوب است و متخصصین تغذیه پخت آن را مثل بقیه سبزیجات بیرون نمی ریزند به خاطر از دست رفتن مقادیر زیادی ویتامین ها و املاح آن که در آب حل می شوند. پختن آن بدون آب پز زیاد در ظرف در بسته در آتش ملایم به صورت بخارپز باشد و آبی که به آن ریزند جهت پختن کافی باشد و بیش از آن نباشد.