جوز بویا، سبزبار، دارکیسه، کوزبویا

فارسي: جوز بويا، سبزبار، داركيسه، كوزبويا

 علمي:Myristica fragararis

انگليسي:mutmey

فرانسه:muscade

عربي: بسباسه، جاركون و جوز الطيب( در الانبيه،‌الحاوي، قرابادين، پارسا،‌الموسوعه، زرياب)(56)

داراي روغن ثابت40-20% كه در حرارت معمولي جامد بصورت تبلور و منشوري است، اسانس آن(5-7%) حاوي ميريستين و سافرول و مقدار زيادي پروتئين و نشاسته است.(9) اسانس آن داراي متوكسي اوژنول80% و كامفن و دي پانتن و Dبورنئول و ال ترپينول و ژرانيول و D وL. پي نن است.(9)

 دانه گياه حاوي آميدون، آلبومينوئيدي مواد چرب، اسانس و رزين است كه اسانس آن حاوي پنين، كامفن راست، ديپانتن، الكل ترپني(لينالول، بورنئول و ژرانيول) و اوژنول و سافرانين و ميرستين است.

مادة چرب مغز دانه حاوي 1) اسيدلوريك(بفرمول بصورت گرد سفيد در آب غيرمحلول)2) پالمتيك 3) لينولئيك 4) اسيدميرستيك و 5) تري ميريستين( به فرمول در آب غيرمحلول و در الكل و بنزن واتر حل مي شود)(8و12و61)

و بقولی دیگر روغن آن حاوی 1-(80%) مونوترپنها هیدروکربنه(مثل سابنین و آلفابینن و بتاپینن) 2-الکلهای مونوترپنی(مثل1و8 سینئول) 3- مشتقات فنیل پروپان(مثل میرلیستین وdemicin) و 4) روغنهای چرب است.(73)

درختي است دو پايه، 10-8متر، برگها دائمي سبز تیره هشت سانتی، شبيه نارنج، با برگهاي متناوب، ساده و كامل،با دمبرگ کوتاه، موجدار، بيضوي، نوك تيز، بدون استيپول، سطح فوقاني آن به رنگ سبز تيره، سطح تحتاني آن روشن تر و سبز مايل به سفيد، در طول شاخه هاي آن گلهايي نر و ماده جدا ديده مي شود. گل نر مجتمع4-3تايي پوشش ضخيم گوشتدار، منقسم به 3 تقسيم و در ماده شبيه نر يك مادگي با تخمدان يك خانه كه پس از اميزش بصورت سته به بزرگي هلو محتوي دانه هاي بيضوي محصور در يك پوشش گوشتدار است.

ميوه رسيده که10-7ماه بعد از گل دهی می رسد به ابعاد5/3×6-3 سانتی به رنگ زرد، پس از باز شدن دانه هايي خارج مي كند كه ارتباط دانه منحصراً از راه قاعده بدن است. هر دانه را نيز از خارج پوسته سختي به رنگ قهوه اي منقوش به شيارهاي عميق و منشعب از قاعده فرا مي گيرند. پوست سخت دانه اگر از آن جدا شود، مغز آن ظاهر مي شود كه سطح چين خورده دارد و مجموعاً به رنگ خاكستري جلوه مي كند. بوي آن مخصوص، طعم تند و معطر است.(73و8) با بوي خوشي كه قبلاً در عطرهاي زنانه بكار مي بردند.(5)

1) جوزبوآ مشروح در بالا در جزاير ملوك

2) M.argentea در جزاير ملوك با دانه كشيده

3)M.malabari داراي دانه، فاقد بو، در ايران نيست.

4)M.bicuhyba داراي دانه با مادة چرب در برزيل

5)M.otapa در كلمبيا و پرو با بوي قوي نامطبوع

6)M.sebifera كه در شمع و صابون سازي بكار مي رود در ايران نيست.(8)

مقدار15 گرم آن باعث سرخي پوست، افزايش ضربان قلب و عدم ترشح بزاق مي‌شود.(9و12) نوع كرم زده آن بصورت قالب ريزي و تقلبي در بازار يافت مي شود.(9) مصرف آن مسموميت و رخوت و خواب آلودگي با كاهش رفلكسها مي دهد(8و61)

شخص مصرف كننده اجسام و رنگهاي زيبا غيرحقيقي را تجسم مي كند اين شخص كنترل زماني را از دست داده و احتياج به شيريني دارد(12) مضر شش است و مصدع محرورين و مصلح آن گشنيز و زياد خوردن آن مورث سوء خلق و حمق است و مضر جگر(3و6)

خوردن بیش از 3-1 میوۀ آن باعث مسمومیت با علائم 1- تشنگی 2-تهوع 3-ورم و قرمزی پوست صورت 4-محدودیت هوشیاری(از خواب آلودگی تا هذیان) 5- نارسایی کلیه می دهد(73)

 قدر شربت آن 2-1 مثقال است(3و6) و اسانس آن 25 قطره در يك فنجان آب گرم يا مالشي در عضو.(8)

مصرف روغن آن3-1 قطره3-2 بار در روز از پودر آن1-3/0 گرم سه بار در روز و از شربت آن40-10 سی سی روزانه و از افشرۀ آن10-2 سی سی و دوز هموپاتیک آن5قطره یا یک قرص یا 10 گلبول 3-1 بار در روز و تزریقی2-1 سی سی یک بار در روز.(73)

     الف) طبق نظر نويسندگان معاصر:

 در تركيب روبارب و بعنوان ادويه بكار مي رود. اخيراً جهت كنترل اسهال در بعضي انواع كارسينوما و بعضي  به عنوان مخدر و هذيان آور بكار مي برند. اسانس جوزبويا داراي خاصيت بادشكن و معطر است(9) در پوشش خارجي در روماتيسم و در ليكورهاي مقوي قلب و هاضمه بكار مي رود.(8)

گرچه اين گياه را بعنوان خلسه آور، ضدتشنج، بادشكن،‌اشتهاء آور، مهاركننده پروستاگلاندينها بكار مي برند.(61) و بعنوان ادويه معطر كننده و خاصيت خلسه آوري مصرف مي شود. در قديم بادشكن و خوش بو كننده دهان و تقويت دهنده معده و رفع بادهاي غليظ در بيني بكار مي رفته(12) جهت تقويت باه، جوز هندي و جوزبويا هر كدام دو دانه نيم كوب كره مانند چاي دم نمائيد تا 7روز صبح ناشتا بخوريد.(15)

درطب هندی آن را جهت سردرد، فراموشی، تب و مالاریا و ناتوانی جنسی و در طب هموپاتیک در مشکلات گوارشی مثل نفخ و علائم عصبی فیزیکی مصرف می شود(73)

    ب) طبق نظر حكماي قديم:

 در دوم گرم و خشك و قابض و مفتح و مفرح و مسكر و ملطف و مقوي معده و مري و جگر و حافظ حرارت غريزي و هاضم و جهت صلابت جگر و سپرز و اورام بارده و خوشبو كردن عرق و بول و بوي دهان و تحليل رياح و رفع كلف و غش و عسرالبول و غثيان، رطوبت معده و اسهال معدي بارد و ازاله رطوبات متعفن معده و با افسنطين و عسل جهت كلف و غشي و آثار ضربه و با روغنها جهت اوجاع بارده و اكتحال او جهت تقويت باصره(3و6)

و براي درمان وحشت و حرف زدن با خود داروي زير به نام معجون مفرح مفيداست. 1- گل برگ گل سرخ و 2- قرنفل 3- مصطكي 4-سنبل و زعفران هر كدام نيم جزء و 5- تخم ريحان 6- قرحه و بسپاسه(جوزنجريا)7- هل و مروسفيد 8-عودخام و 9- تخم پنج انگشت هر كدام يك سوم جزء همه را بكوبند و بعد آمله پوست كنده را با 6 برابر آن آب جوشانده تا 2 برابر شود و سپس عسل اضافه كرده و پخته تا آن آب خشك شود و داروهاي گفته شده را در آن خمير كنند و هر روز يك نبقه(مقدار وزن قديم) مصرف كنند(39)

و براي خفقان و غشي اگر با تب نباشد بايد عود خام و دارچيني و مصطكي و قرنفل و سك و جوزبورا و كبابه و قاقله و پوست اترج هر كدام يك مثقال پخته، حب كرده، بخورند.(39)معجون الراحه كه بگيرند مصطكي و قرنفل و زنجبيل و فلفل و جوزبوا و قرفه هر يك دو درم كوفته و بيخته اندر جلايي غليظ با آب و شكر گرده باشند، بسرشند.(41)[1]

[1] منابع:

1-تخم جوز باعث كاهش كلسترول و LDL موش در69% و افزايشHDL شد( شارما و ماتور ازjaipaur مي2009) و در اسهال ويرال تخم آن اثر ضد اسهالي ظاهر كرد و در برزيل به وفور استفاده مي شود(لوپس از برزيل ژولاي 2005) 2- اثر ضد باكتري(بر عليه استرپت موتاژن) با حداقل دوزmicrogram 9/3 در سي سي مشاهده شد و با دوز20ميكروگرم در سي سي باعث توقف كامل رشد باكتري شد(چونگ و چو از كرة جنوبي ژوئن2005) عصارة اتري و متانولي آن اثر ضد ليشمن در كالازار از خود نشان داد( بوري و سن از كلكته هند ژوئن2007) عصار اين گياه در مقايسه با امپرازول اثر خوبي در ترميم زخم معده در اثر ايندومتاسين نشان داد(آقاي Banerjee از كلكته هند نوامبر 2007) اثر ضد تشنجي آن با دوز300-50 ميكروگرم بر حسب كيلو آزمايش شد كه نتايج نشان داده كه مي توان آن را در صرع بزرگ و موضعي داد اما در صرع كوچك و ميوكلونيك اثر ندارد.(وهاب از پاكستان فوريه 2009)( همه از اينترنت www/pubmed/com)

• دكتر آئينه چي ص340 7-قرابادين ص163
• تحفه ص257 8- گلچين دكتر صفايي ص159
• تطابق نامها دكتر قهرمان ج1ص107                            9- صيدنيه ج1ص141
• دكتر زرگري ج4ص316 10- خفي اعلايي ص187
• گزيده دكتر صمصام ص129 11- من لا يحضر ص83
• مفردات دكتر معطر ص424 12 PDR اثر دیوید هبرص294