کاج، چلغوزه

فارسي: كاج، چلغوزه

علمي:Pinus silvestris

انگليسي:Scoth-pine

عربي: صنوبر، قضم الفرش، تنّوب، كركر، ارزه، صنوبر الغضي

اسم صمغ آن: رايتنپج- راتينا، رحبينه، دشينه(56)

 اسانس كاج داراي 65%ترپينئول و 10% متيل كلاويكول و استرهاي فنلي و 9% بورنئول و 8% فنشيل الكل و 4% متانول است. قطران آن داراي بوي نافذ و قسمت اعظم آن از هيدروكربورهاي پي نن و بعضي تركيبات فنلي و اسيداستيك تشكيل يافته است.(9و12و61)

جوانه آن داراي  نوعي رزين و اسانسي مركب از پينن، ليمونن، پي نيكرين، قند، دلتا کارن، پينيت،‌كوني فروزيد كه از هيدروليز آن اسيدكوني فريليك و لينولنيك است.(8و73) بعلاوه يك مادة تلخ به نام كونيفرن و اسيدآبيدتيك در اين درخت است كه به مصرف صابون سازي مي رسد.(7)

در تقطير چوب كاج 4قسمت بدست مي آيد:1- قسمت آبكي كه بيشتر آن اسيداستيك متانول و استون است. 2- روغن سبك كه از مزيتلين و تلوئن و گزيلن و بنزن است. 3- روغن سنگين كه از كرئوزول، نفتالين و پارافين و كريزن و رتن است 4-تودة سياه رزيني كه بوي قطران از آن است.(12)   فرق انواع کاج در ترکیبات آن درصد آلفا و بتا پینن و در نوع نیگرا وجود germacren آن است(73)

درختي است به ارتفاع30متر، داراي پوست قرمز شكاف دار، برگهاي باريك سوزني و هر دوتا در يك غلاف خشن به رنگ سبز غبارآلود، جوانه هايش در انتها، شاخه‌ها6-5 تايي به شكل مخروطي كمي دراز پوشيده از فلس، كناره آزاد فلسها داراي بريدگي نامنظم، به رنگ روشن است. كاج سياه اتريش داراي برگهاي سوزني به رنگ سبز تيره ولي درازتر و جوانه ها حجيم تر(73و8) گلها يك پايه به رنگ زرد کبریتی به صورت شاتون نر-ماده، روي شاخه هاي يكساله، ميوه بصورت مخروط قائم نوك تيز به طرف بالا فلسها بتدريج كه ميوه مي رسد بصورت جدا از هم و دانه بدون مغز، رزيني و صمغ دار است.(7)تخمها 4-3 میلی متری با یک باله که سه برابر بزرگتر از خود تخم طول دارد، هست(73)

 1)P. silvestris مشروح در بالا در بيشتر جاها كاشته مي شود.

2)P. pinaster با برگهاي دائمي مولد تربانتين در فرانسه.

3)كاج ايرانيP. halepensis مولد تربانتين حلب در سواحل مديترانه، يونان، ايتاليا، اسپانيا،‌الجزاير كه پوست آن خاكستري نقره اي، برگها باريك، مخروط دراز، نوك تيز، پايه ضخيم.

4)P. palvstris و5)P.echinata مولد تربانتين آمريكا.

6)P. laricio در اتريش مي رويد.

7)P.raxburghi و 8)P.gerardiana و9)P.khasya  و 10)P.merkusi در كوههاي هيماليا  بيرماني.

11) كاج كاناداييAbies- balsamas در كوه هاي كانادا.(8و1)

12)كاج بادامي(P.Pinea) 5متري كروي و چتري كه نر و مادة آن جدا است و دانه هاي كاج چتري درشت مانند بادام خوراكي است. در شمال ايران.

13)كاج نوئلP.abies در جنگلهاي داش در البرز، زينتي كاشته مي شود.

14) كاج سياه يا مشعلي بومي اروپاي جنوبي است، در ايران كاشته مي شود.(7و16)

طبق نظر ديگران انواعش:

1) P. bungeana عذرفهاي دسته هاي برگها ريزان، قاعده برگها غير ممتد، برگها با يك دسته آوند فيبري، برگه در دسته هاي سه تايي، دندانه اي لره اي ريز،10-5سانتي.

2)P.griffithi برگها 20سانتي، شاخه چه ها لايه مومي دار واژگون.

3)P.strobus شاخه‌چه ها بدون مومي، برگها 14سانتي، جوانه هاي زمستاني تخم مرغي، فلس هاي مخروطي نازك و تخت دانه بالدار، دستة اول در شمال و غرب چيني دومي در نوشهر و چالوس و رشت و سومي در شمال كاشتني.

4)P.radiata برگها سه تايي به ندرت 4 تايي، غلاف دسته هاي برگها دائمي، قاعده ممتد، دندانه اره اي ريز.

5)P.sabiniana شاخه چه ها مومي دار، برگها سبز مايل به آبي نازك 30-20 سانتي طول دانه بال ضخيم.

6)P.ponderasa جوانه ها تخم مرغي نوك دار، رزين دار، برگها سبز تيره كه در شمال بصورت كاشتني.

7)P.taeda جوانه ها مستطيلي تخم مرغي، بدون رزين، برگ سبز مايل آبي بيشت كاشتني در شمال.

8)P.thunbergi برگها دو تايي، جوانه ها زمستاني سفيد مايل به خاكستري، استوانه اي، فلس مشخصاً شرابه اي طول 4سانتي، كاشتني در شمال ايران، اصل آن از ژاپن است.

9) نروژيP.resinasa برگها با كانال رزين دار، كناري روي سطح تخت، اغلب مياني مخروط چه ها نوك كند، مخروط هنگام افتادن تعداد كمي از فلس ها قاعده اي روي ساقه مي گذارد.

10) سياه كركيP.nigra برگها هميشه دوتايي، مخروط با كوهان، نوك كند، برگها با كانال رزين دار،‌هنگام خم كردن نمي شكند(برعكس گروه نهم) كه در شمال به صورت كاشتني.

11)كاج جنگليP.sylves tris برگها2-8سانتي، مخروط ريزان، برگها مايل به آبي فلسهاي مخروط با كوهان نوك كند.

12) مشعليP.muy turra برگها سبز روشن، فلسهاي مخروط كم و بيش با كوهان خاردار برگها8-2 سانتي.

13)P.densiflora برگها 25 سانتي، شاخه چه ها جوان، لايه مومي دار، برگها باريك سبز، مخروط ريزان.

14)P.pinaster كاج دريايي

15)كاج باداميP.pinea درختي25 متري با تاج سرتخت چتر مانند نامتقارن، پوست خاكستري، شاخه قهوه اي كم رنگ بي كرك، برگه ها در دسته هاي دوتايي،20-10 سانتي، دندانه اره اي ريز، سبز روشن، مخروط تخم مرغي، 15 سانتي، قهوه اي در سال سوم مي رسد، پايدار در نواحي شمال كاشته مي شود.

16)كاج زردP.panderasa درختي 50متري، شاخه ها محكم، مولد تاج هرمي باريك، درختان مسن به صورت ورقه اي بزرگ، شاخه چه ها قهوه اي، هنگام شكستن معطر، برگها 5-2 تايي، سخت شكننده،26سانتي، مخروط ها يكساله منقاردار، بدون پايك،‌اغلب دسته اي در نواحي شمالي كاشته مي شود.

17) كاج تدا Pinustaeda به ارتفاع 50-30 متري، بالايي ها ايستاده، مولد تاجي كروي انبوه، پوست قهوه اي، ترك دار، شاخه چه ها قهوه اي مايل، گاهي لايه مومي دار، برگها سه تايي، نازك و خشن،25 سانتي، مخروط يكساله خارك دار، بدون پايك، تخم مرغي، 10-6 سانتي در نواحي شمالي كاشته مي شود. منشأ آن از آمريكا است.(71)

 مصرف زياد نوعP.Palestris موجب مسموميت نظير تهوع تشنج و سرگيجه و كندي نفس مي شود.(61) اين گياهان حاوي رزيني مي باشند كه موجب تورم مخاط دستگاه گوارش و سقط جنين در گاو مي شود.(21)

روغن آن می تواند حساسیت بدهد و اسپاسم برونشی را بدتر کند بیماران با بیماریی منتشر پوست، عفونی، نارسایی قلبی و هیپرتونی قلب نباید از این روغن استفاده کنند، در التهاب حاد مسیر تنفسی، بخور با کاج باید پرهیز شود. در کودکان مرگ در اثر خوردن روغن آن در مقالات علمی گزارش شده(73)

دم كرده 30-20 در هزار شربت آن با آب مقطر200-150 گرم از آن مصرف مي شود.(8) آب قطران آن را 5گرم قطران+ 15 گرم خاك چوب كاج و يك ليتر آب 24 ساعته مانده، صاف كرده با شير يا شربت ميل مي كنند(7) قدر شربت آن از حب تا 10 درهم و از عصاره تا سه درهم(3و6). جهت حمام آن 100 گرم عصارۀ الکلی آن به آب وان و دوز هموپاتیک آن 5 قطره یا یک قرص یا 11 گلبول 3-1 بار در روز و تزریقی آن2-1 سی سی زیرجلدی یک بار در روز و از روغن آن خوراکی روزانه حداکثر 5گرم و جهت بخور2 گرم در 2 فنجان آب جوش چندبار در روز و جهت حمام025/0گرم در لیتر آب برای10 دقیقه در آب حمام اضافه کرده(73).[1]

[1] منابع:

• دكتر آئينه چي ص303 و ص331 7- قرابادين ص275                    13- گیا ص302
• دكتر زرگري ج5ص9 8- تحفه ص568                         14-PDR اثر دیوید هبرص717
• معارف ج3ص57 9-گياهان سمي دكتر شماع ص206
• مفردات دكتر معطر ص384 10-تطابق نامها دكتر قهرمان ص196
• گزيده دكتر صمصام ص203 11-دكتر مبين ج1ص49
• درمانگر سبز ص42 12-درختان ايران ص580-558

طبق نظر کمیسیونE آلمان نهال آن در موارد زیر مصرف می شود1- مشکلات فشارخون2- سرماخوردگی 3- سرفه 4-تب 5-التهاب دهان و گلو 6-نورالژی 7-درمان تمایل به عفونت(73)

الف)طبق نظر نويسندگان معاصر:

‌اين گياه اسانس دارويي دارد كه ضدعفوني كننده و ضدبو و در تعداد زيادي از تركيبات ضدعفوني كننده و  حشره كش بخصوص در دامپزشكي مصرف دارد. اسانس آن در پارچه بافي و تهيه رنگ و عطر مصنوعي بكار مي رود.(9) مصرف قطران كاج بعنوان خلط آور و در استعمال خارجي ضد انگل و محرك بكار مي رود.(9)

در پارچه بافي و تهيه رنگ و عطر مصنوعي بكار مي رود.(12) اين گياه نيرودهنده، تسكين دهنده سرفه، مدر، ضدنزله و در مخاطهاي تنفسي ادراري جهت رفع نزله هاي مزمن بكار مي رود. از تقطير برگهاي آن اسانسي بي رنگ بدست مي آيد با بوي مطبوع كه جهت معطر ساختن بعضي غذاها بكار مي رود.(8) جوانه ها به طور دم كرده در اختلالات كمبود ويتامينC و ناراحتي روماتيسمي و ورم مزمن مثانه و كم خوني بكار مي رود.

قطران نباتي آن بعد از گرفتن از گياه به صورت خارجي در اگزما خشك  رفع شورة سر و رفع عفونت و بعنوان آنتي سپتيك بكار مي رود.(7) در سياتيك، روغن كاج و شمعداني و نعناع فلفلي داخل آب وان ريخته در آن دراز كشيده يا با آن ماساژ دهيد.(25) در استعمال خارجي به شكل شمع و ضماد به عنوان ضدعفوني كننده مصرف مي شود.(61) قطران كاج بعنوان محرك موضعي و ضدباكتري و خلط آور است.(12)

روغن آن طبق نظر کمیسیونE آلمان در موارد زیر مصرف می شود: 1-سرماخوردگی 2- سرفه 3-تب 4-التهاب دهان 5-نورالژی 6- روماتیسم 7-درمان تمایل به عفونتها و در طب هموپاتیک در درمان ضعف لیگمانها در قوزک، التهاب مجاری ریوی و درمان روماتیسم مزمن بکار می رود.(73)

ب)طبق نظر حكماي قديم:

 همة اجزاي آن گرم و خشك و پوست بيخ آن قابض و مجفف و دو مثقال آن جهت اسهال مفيد است و ذرور آن(ماليدن دارو به پوست) جهت سوختگي آب گرم و رفع الم ضربه و سقطه نافع و برگ و پوست آن گرم و خشك تر و جهت درد جگر و جراحت شش و قطع رعاف و خون جراحات تازه و با روغن مورد جهت قروح سطح جلد و با زاج سرخ جهت قروح خبيثه و شرب يك مثقال آن با آب عسل جهت ورم و علل مزمنه جگر بي عديل و طبيخ او جهت اعيا و كچلي و رفع چرك بدن و جلوس در آن جهت امراض رحم و مقعد و مضمضة طبيخ او با سركه جهت درد دندان و دودة آن جهت ريختن موي مژه و ابرو و ضعف نور بصر مفيد است.(3و6)

و برگ خشك آن با آب سرد حابس بطن و ذرور آن مدمل مواضع ضرب ديده و با موم و روغن مورد جهت اندمال قروح ابدان نرم واقع بر ظاهر جلد و با زاج سرخ جهت قروح خبيثه مفيد است.(6)