قاموس مداوا با غذاوگیاه
اثر دکتر احمد قدامه
انتشارات النفائس بیروت،
ترجمه دکتر محمد حسین ورپشتی
238) الکستنة=شاه بلوط=l,marron(the marron)
گیاهی از تیره بلوط=cupuliferes که در شام به نام کستنه از لغت لاتین گرفته شده در عراق هم به این نام است. در مصر به نام ابوفروه به خاطر شباهت پوسته خارجی و داخلی آن که با یک پوسته نازک از هم جدا می‌شوند و مثل پشم پوستین است.
در کتب عربی قدیمی به نام شاه بلوط آمده و نوع ماده آن را به نام درخت القسطل آمده که به معنی پادشاه زمین است و میوه آنرا القسطله گویند شاعر گفته:
یا حبذا القسطل المجرد عن-قشریه بعد الحفاف فی الشجر
کانه اوجه الصقالبه البیض- و فیها هامش الکبر
بین گذشته تا حال انسان شاه بلوط را از زمان ظهورش روی کره خاکی شناخته و آثاری از اشکال آن در آثار تاریخی ما قبل پیدا شده که بین شاه بلوط قدیمی و شاه بلوط هندی (که جدیداً وارد اروپا کرده‌اند به عنوان درختی زینتی در باغ‌ها و پارک‌ها می‌کارند) اشتباه شده.
شاه بلوط قبل از کشف سیب زمینی بوده و آن غذای افراد فقیر در تمام بلاد بوده و این گیاه در قرن ۱۳ میلادی بین مردم شایع بوده و می‌گفتند:« شاه بلوط که پخته شود از نوعی که نزدیک کوه‌ها می‌روید، باعث رشد و چاقی افراد می‌شود.»
در مدت کوتاهی کشت این درخت در اروپا منتشر شد و شاه بلوط در قصر‌های شاهان و ثروتمندان به صورت کباب پز مثل شیرینی با آب گلاب در سفره‌های خورده می‌شد .تا قرن ۱۸ آن یکی از شیرینیجات اعلاء برای بزرگان ولایات و شخصیات بزرگ آورده می‌شد. در قرن حال، شاه بلوط در اعیاد به شکل شیرینی و مربا و ندرتا مثل سبزی با بعضی انواع گوشت به خصوص گوشت صید و طیور خورده می‌شود. کشت آن در اروپا زیاد است و در ژاپن و آمریکا هم کشت می‌شود و در بعضی سرزمین‌ها اهمیت آن مثل گندم و ذرت است و چون در هر سرزمینی می‌روید و در دامنه کوه‌ها که زراعت گیاهان دیگر را نمی‌توان کرد, نیز می‌روید واز اهمیت ویژه برخوردار است.
ارزش غذایی آن: شاه بلوط غذای مغذی است که در حجم کوچک و درصد گرم آن ۲۵۰ کیلو کالری انرژی دارد و یک و نیم کیلو از آن جهت احتیاج غذای یک فرد متوسط کافی است. در یک روزگاری این غذا به تنهایی متوازن نیست چون ۴۰ درصد آن نشاسته و قندهایی است که هضم آن در معده سخت است ولی مواد پروتئینی آن 3% و چربی 2-1% و ویتامین 4-3% دارد.یعنی کمتر از یک سوم گندم اما املاح معدنی مثل آهن و کلسیم و فسفر و منیزیم و گوگرد زیادتر دارد.
در طب قدیم: در موارد زیر توصیه شده 1) قطع تهوع و استفراغ 2) نافع جهت روده و تقویت معده 3) مدر بول 4) دفع کرم روده و کدو اما زیاد آن نفخ و باد شکم و سردرد آرد و با جوشاندن آن در آب قبل از خوردن ضررش کم می‌شود. در طب جدید:
از تجزیه آن ترکیبی شبیه گندم به دست آورده اند هر ۱۰۰ گرم آن 52% آب و ۴ گرم پروتیین و 6/2% گرم چربی و 40% نشاسته و پتاسیم آن اندازه گندم است. ولی آهن و روی و مس و منگنز آن بیش از گندم و فسفر و سدیم و کلسیم و منیزیم آن به اندازه گندم است و ویتامین C آن مثل لیمو است.
خصایص آن: 1) مغذی خوب 2) نشاط آور 3) ترمیم کننده 4) مقوی عضلات و اعصاب 5) ضد کم خونی 6) پاک کننده و مقوی معده 7) آنچه تازه و یا کباب پز آن جهت تقویت جسم و عقل و اطفالی که لاغرند و پیران و کسانی که فقر آهن دارند توصیه شده 8) آن غذای مفید جهت کارگران و ورزشکاران است و آب‌پز وارد شده آن جهت افراد با هاضمه ضعیف پیر مفید است و نیز در دیابتی‌ها مفید است.
شاه بلوط برای همه افراد سالم مفید است به شرط آنکه خوب پوست آن را بکنید و خوب بجوید تا با بزاق دهان بهتر هضم شود وگرنه برای معده سنگین و ایجاد نفخ و دل پیچه می‌کند در این حالت باید آن را خوب پخت تا بهتر هضم شود.
73) جمل=شتر Le chameau (The Camel)
نوعی حیوان تک کوهانه که بیشتر در سرزمین عربی و نوع دوکوهانه در وسط آسیا مثل ایران و تبت و ترکستان می‌زیند. نوع شتر نر را جمل و ماده را ناقه و به هر دو بعیرگویند. به نوع شترجمل هم گویند.
انسان شتر را از اول تاریخ می شناخته و از گوشت و شیر آن استفاده می کرده و از کرک آن در لباس از خودش در سواری و نقل وسایل استفاده می‌کرده در وصف آمده:
خدای تعالی بهتراز شتر چیزی نیافریده اگر خواستی وسایل سنگین را حمل می کند و اگر او را بدوشی گوارایت کند و اگر آن را ذبح کنی گوش آن را سیرت کند.
بیشتر مردم فکر می‌کنند که عرب آخرین آرزوی وی خوردن گوشت شتر است ولی در بحث های تاریخی ثابت شده که اول کسی که گوشت شتر خورد سرخ پوستان بودند بعد چینی ها و بعد فارسها که گوشت شتر را در عیدهایشان می خوردند و مثل اغراق آمیز برای کسانی بود که قادر به خوردن گوشت شتر بود تا جایی که ارستوفان شاعر گفته: « آن گوشت شتر یکی از خورش های پادشاهان بوده .»رومیها هم گوشت شتر می خوردند و طبیب غافیوس ابیلوس دربارۀ گوشت شتر در سال 238-268 گفته: « گوشت شتر در اول غذا برای سلامتی مهم است» و بربرها که بر رومیان غلبه یافتند خوردن گوشت شتر را در اروپا رسم خود کردند.
بعدا اروپاییان از شتر روی گرداندند و جز در باغ وحش جهت تفرج آن را نمی‌دیدند و نمی‌شناختند از جمله در استرالیا به خاطر رسیدن هدف هایشان مردم از شتر استفاده کردند و چون به آنجایی که میخواستند رسیدند و از شتر بی‌نیاز شدند آنها را در صحرا رها می‌کردند، چون اعداد آنها زیاد شد (به صد هزار رسید) از روی کینه توزی با آنها جنگیدند به جای استفاده از آنها و آنها را از بین بردند همانطور که اروپا قبلا این کار را کرده بود:
نزد اعراب:
در سرزمین اعراب شتر در زندگی افراد عامی و خواص نقش مهمی را بازی کرد و از گوشت و روغن و شیر و مشتقات آن و پشم و پوست آن استفاده زیاد می کردند. و در چرخه اقتصادی از آن سود می بردند. در قرآن خداوند فرمود: « ولانعام خلقها لکم فیها دف و منافع و منها تاکلون و لکم فیها جمال حین تریحون و حین تسرحون… (سوره نحل آیه 5)»
عرب ارزش شتر را در محیط خود از فواید آن در زندگی دانست و حمایت خود را از آن انجام داد و در اشعار خود او را ستود. شعرا از زمان جاهلیت تا کنون به وصف شتر پرداخته و زمانی خالی از اشعار در وصف آن نداشته ایم از جمله:
1)شاعر اسلامی بشامه بن غدیر گفته:
« کان یدیها اذا ارقلت- وقد حرن ثم اهتدین السبیلا
یدا سابح خر فی غمره- وقد شارف الموت الاقلیلا»