پسته

فارسي: پسته

علمي:Pistacia vera

انگليسي: pistachio

عربي:  فستق، علك الانباط

مغز پسته داراي50% روغن مايع(زرد حاوي اسيد پالمتيك، استيئاريك، اولئيك، لينولئيك و لينولنيك و پالميتواولئيك و ميريستيك و آراشيديك و فيتوسترول) و 7/19% پروتئين و ويتامين A , D , B , E و املاح كلسيم، منيزيم، سديم، آهن و مس و فسفر است(9) مغز پسته داراي مقدار زيادي مواد روغني آميدون و ساكارز است(8)

صد گرم آن داراي آب(3/5%)، پروتئين(19%)، مواد چربي(53%)، قند(17%)، خاكستر(7/2%)، كلسيم mg131+فسفرmg500 و آهنmg3/7 و K  mg972 و ويتامين A و نياسين.(7)

گياهي است بومي ايران كه جهت توليد پسته كاشته مي شود. ميوه درخت سفت و خشك و به اندازة يك زيتون است، نارس آن ابتدا سبز ولي به تدريج به صورتي مايل به قرمز مي شود. مغز پسته به رنگ سبز روشن از دو لپه گوشتدار و روغني كه به طور متقابل به هم چسبيده اند تشكيل شده ، داراي طعم مطبوع است(9)

درختي است دو پايه، به ارتفاع10 متر، برگها متناوب شانه اي بي كرك، مركب از3-2 زوج، برگچه نوك تيز، با يك برگچه انتهايي، گل نر فاقد گلبرگ ولي داراي كاسبرگ مركب از5 تقسيم و 5 پرچم ميله كوتاه است.

كاسه گل در ماده5-3 تقسيم كه روي مادگي متكي است، ميوه شفت، خشك، برون بر كاغذي به بزرگي يك زيتون، بي كرك، دانه فشرده.(7و8 و 71)

1-معمولي مشروح در بالا در دامغان، قزوين، رفسنجان، اردستان و خراسان، سيرجان، ميبد ابرقو، دامغان شاهرود تركمنستان.

انواع پسته در رفسنجان،سيرجان، كرمان، يزد ميبد،‌ابرقو،‌دامغان، شاهرود،‌تركمنستان، تاجيكستان:

1)رگبرگها برگ در هر دو سطح برجسته، برگچه ها با رگبرگ مشبك، دوجفتي عرضcm25/7، ميوه حداقلmm10(P.vera)

2)رگبرگ سطح فوقاني برگها نامشخص در سطح تحتاني تا كمر برجسته، برگچه ها فاقد رگبرگ مشبك،3-1 جفت برگچه اي، ميوه كوچكتر(P.khintuk)

محور برگها بالدار يا فاقد لبه دار(P.atlantica)

الف)برگچه ها4-3 جفتي سرنيزه اي از قاعده اي به طرف انتها به تدريج باريك شده، طول4-3برابر عرض ميوه، شفت طول عرض مساوي.P.atls subsp. Cabulia

ب)برگچه ها سه جفتي،‌تخم مرغي سرنيزه اي، سه برابر عرض شفت با عرضي كم وبيش  در طول.

ج)برگچه ها به طولcm8×5/3،‌اغلب نزديك قاعده بسيار پهن به طرف انتهاء به تدريج باريك شده لبه راست با بافت چرمي ضخيم(P.Atl.subsp.kurdica)

ه)برگچه ها كوچكتر، كوتاهتر، كمي پائينتر،‌پهن تر، غالباً به طول كم و بيش تاcm4×2 با لبه ها محدب بافت چرمي، شفت كوچكتر عرض بيشتر از طول.(P.atlm.sub mutica)

انواع بنه:

1)بنه كابلي P.at.cabulicw برگچه ها چهارجفتي، سرنيزه اي از قاعده به نوك باريك شده، چهار برابر عرض در كهكيلويه،‌شاه كوه، كوه جبال بارز، بلوچستان كوه تفتان نصرت آباد، جنوب استراليا پاكستان.

2) P.at.subse.kurdica(بنه كردستان سقز) برگها 3-2جفتي،‌تخم مرغي، سرنيزه اي با لبه هاي كم و بيشتر از طول در كرمانشاه سنندج، كرند غرب گيلان، غرب خوزستان گچساران، بيشه دو رود، غرب استران كوه، رابر كرمان، يزد خواست كرمان، سعادت آباد شرق شيراز، فيروزآباد، ياسوج و سي سخت كهكيلويه، ايرانشهر و خاش بلوچستان، سوريه، عراق و ارمنستان.

3) چاتلانقوشP.ata.sub mutica برگچه ها كوتاه، اغلب نزديك ميانه پهن تر،cm2×4 با لبه اي كم بيش محدب بافت چرمي شفت كوچك عرض بيشتر از طول در رودبار و پل آمير گيلان،‌خوي و ارسباران حسن بيگلو آذربايجان، سفيدآب همدان، كرمانشاه و كرند و كوه راسونه اراك، اشتران كوه قلعه رستم لرستان بين جهرم و منصور اباد فارس، بين پرسپوليس و موسي خان كوهدشت، بين اقليد و ده گردو بين سيرجان و حاجي آباد كرمان، بندرعباس، بين خاش و زاهدان، تنگ سرخه، خراسان كوه نزديك تربت حيدريه، بين خوان و بزق، در تهران كرج فشند، يزد شيركوه

4)P.khintuk خينجوك7-3 متري پوست صاف برگها خزان كننده گاهي به يك برگچه اي انتهايي تقليل يافته كركدار،‌دمبرگ استوانه اي برگچه ايcm5/1×3 تخم مرغي مورب با نوك كم و بيش دراز، گل آذين پانيكول ميوه دار شبيه سومي است.

نوع كورديكا حاوي63% روغن و مغز دانه54% روغن دار و روغن هر دو نوع پسته وحشي شبيه همند ولي غلظت اسيدهاي اولئيك و لينولئيك آنها متفاوت است. غلظت اسيد پالميتواولئيك پوسته نوع موتيكا دو برابر كوه ديكا است.(71)

مغز و چربي آن براي معده مضر است بخصوص اگر پوسته نازك روي مغز هم گرفته شده باشد. در مصرف زياد آن دانه هاي قرمز بيرون مي ريزد(7) مصدع و محرور است و مورث شري است(دانه هاي ريز قرمز پوست).(6و3)

از میوه 8-4 گرم روزي سه بار دم كرده(61) روغن آن بصورت موضعی مصرف می شود و نیز به صورت یک عضو غیرفعال در ترکیبات دارویی مصرف می شود(73)

 الف)طبق نظر حكماي قديم:

ديسقوريدوس گويد: اين گیاه معطر است، لذا انسداد را مي گشايد و كبد را پاك مي كند و براي بيماريهاي سينه مفيد است. خاصيت غذايي آن كم است، كبد را تقويت و منافذ را مي گشايد. طعم آن اندكي مايل به تلخي است. ابن ماسويه گفته: پسته در درجة دوم گرم و نرم است. گس مزه و اندكي تلخ و براي درد كبد كه از رطوبت و حضور مواد غليظ آمده سودمند است اگر آنرا بكوبند و با مي پخته يا نبيذ قوي بياشامند، براي گزش سودمند است . ديسقوريدوس ادعا كرده پسته شكم را نرم و آنرا قبض نمي كند(64).

در آماس معده اگر كهنه باشد، ضماد مقل و اشق و تخم كرنب و مصطكي و حب البان(=پسته) زياد كنند و مزوده از ماش مقشر سازند…(41)

مغز او گرم و مبهي و با رطوبت فضيله و ترياق گزيدن هوام و سموم بارده و مفتح سده جگر و مولد خون صالح و موجب فربهي بدن و مقوي معده و فم آن خصوصاً با پوست رقيق ملاصق مغز خورده شود و جهت دردجگر و قي و مغص و سرفة مزمن و تقويت دل و حافظه و ذهن و لاغري گرده و يرقان نافع و پوست صلب سفيد او كه طبخ مفرط داده باشند.

جلوس در آن جهت خروج مقعد مجرب و نطول طبيخ پوست درخت آن جهت درد مقعد ورحم و جرب و حكه و مداومت شستن موي به آن جهت ريختن مو نافع و روغن آن مقوي و خوشبو كننده اطعمه و سعوط آن با مشك جهت لقوه و تقويت حافظه و بار درخت كه پسته نبسته است(=بزعنج) سرد و خشك و قابض و مفرّح است(3و6) سده ها را گشايد و رگهاي جگر را پاكيزه كند و علتهايي كه در شش و سينه باشد منفعت كند و پوست نخست آن قي را نافع است و پوست مياني آن آماس دل را كه از رطوبت باشد، سودمند است.(5) پوست قرمز آن باعث از بين رفتن اسهال و استفراغ مي شود(67)

پسته گذرگاه غذا را مي گشايد و دهانه معده را تقويت مي كند و آن نه قابض است و نه ملين(34) معجون براي كسي كه استفراغ مكرر دارد، سياه دانه و نانخواه و مصطكي و كندر و عود خام و پوسته پسته هر كدام 5درم در عسلي كه در آن آمله باشد مي پزند تا آب آن بخشكد و قبل از غذا مصرف مي كنند(39)

آن معتدل است و سدة جگر نشاند و گرده را نيك باشد و غرغره به آن درشتي ببرد(50) و روغن او از كنجد لطيف تر است و از روغن گاوجگر را و گرده را سود دارد و سده را بگشايد و معده را بد نباشد(50)

ب)طبق نظر نويسندگان معاصر:

مغز آن بصورت خام و بو داده به مصرف تغذيه(با گز) مي رسد.(8) از صمغ نوع دوم(پسته وحشي) در نقاشي و رنگ رزي استفاده مي كنند. اين درخت نيز در اثر نيش حشره اي  تورمهاي گال مانند مي دهد كه تانن زياد دارد و در دباغي براي ازاله مو پوست بكار مي رود. نوع چاتلانقوش(=بن) مدر و قاعده آور است و براي تقويت جنسي مفيد است و خون بواسير كه قطع شده را باز و معده و كليه را گرم مي كند(7) ريختن آب جوشانده پوست و برگ درخت پسته روي موضع مورد نظر(مقعد) براي رفع درد مقعد و رحم و جرب و خارش آن مفيد است. پوستة سبز آن جويدنش براي استحكام دندان و لثه و خوشبو كردن دهان و التيام زخم دهان مفيد است

در چين مغز پسته را نرم كوبيده، براي دفع اسهال خوني مي خورند و معتقدند ك پوست درخت پسته براي تقويت بنيان زنانگي مؤثر است و از جوشاندة آن براي دفع خارش تناسلي زنان بكار مي رود.(7)[1]

• من لايحضر ص80 7-دكتر زرگري ج1ص568                          13-فلورخوزستان ص38
• ذخيره جرجاني ج21 ص157 8- معارف ج2ص109 و ج1ص440            14-تقويم الصحه ص125
• قرابادين ص312 9-الحاوي ج21ص145                              
• طب النبوي ذهبي 10-تطابق نامها دكتر قهرمان ص225
• قانون ج2ص282 11- تحفه ص641
• مفردات دكتر آئينه چي ص249 12- درختچه هاي ايران دكتر مظفريان ص22-17