قاموس مداوا با غذاوگیاه
اثر دکتر احمد قدامه
انتشارات النفائس بیروت،
ترجمه دکتر محمد حسین ورپشتی
117) ریحان= Le basilie(The sweet basil)
گیاهی خوشبو از تیره لابیاسه که موطن اصلی آن هند بوده و در طی قرون متمادی به عنوان یک ادویه به کار رفته انواع زیاد دارد با هر نوع اسمی جدا.
اعراب آن را می شناختند و موید الدین طغرائی گفته:
« مراضیع من الریحان تسقی – سقیط الطل او در العهاد
ملابسهن خضر مشبعات-تشیر بزیهن الی السواد
کسودان لبن ثیاب خز- قد کانوا مکاشیف الرووس»
در قرآن نیز از آن ذکر شده و پیامبر(ص) هم فرمود: « هرکس را بوی ریحان دادند، رد نکند چون آن خوشبو و زود هضم است». ریحان را همه می‌شناسند چون هم خود خوشبو هم خوشبو کننده بدن افراد است. اهل مغرب را به مورد و عرب را به ریحان اهل عراق و شام را به پودنه می شناسند. در اروپا از چندین قرن پیش آن را می‌شناختند و آن گیاه ملکه می گویند و این لقب در انگلیس به خاطر صنعت خوشبویی آن داده شده بود.
در طب قدیم: بوئیدن آن جهت سردرد نافع و باعث خواب آوری میشود و بذر آن حابس اسهال صفراوی و مسکن تهوع و مقوی قلب و نافع در امراض سوداوی و ابن سینا فرمود: « در بواسیر نافع و هرکس سرگیجه و خون دماغ دارد مفید است»
گفته شده گل آن نشاط آور و هاضم غذا و بهترین چیزی است که جهت تمدد معده و استراحت آن به کار می رود و آب خیسانده آن که خنک باشد ,مانع از استفراغ است و گرم آن مانع از دل پیچه و اگر برگ آن را خشک کنند و بکوبند و از آن مصابات گیرند, در اختناق رحمی به صورت مالشی مفید است. و بوییدن کوبیده آن کم کننده سردرد در اثر زکام است و آب خیسانده برگ آن مقوی مو و مانع از سقوط آن است.
در طب جدید: آن هوشیار کننده است و هاضم و ضد تشنج و نافع در زکام و نوشیدنی مقوی و در تشنج ها آرام بخش و برای معده پاک کننده و در دل پیچه مسکن و در هذیان مفید و در بی خوابی عصبی و سردرد و درد قاعدگی مفید است از سر گلهای آن شرابی گیرند و یک قاشق از جوشانده آن را به یک کاسه آب بعد از هر غذا خورند یا 5-2 قطره آن را بر شکر ریزند و سه بار در روز می خورند،10-7 گرم از برگ در لیتر آب جوشانده به عنوان هاضمه می خورند. کارگران زن با مخلوط کردن آن با «زفت» جهت برطرف کردن زگیل یا مصرف می کنند.
در غذا ریحان جهت خشک کردن به جای صعتر و در شوربا و سالاد و پختنی ها وارد می شود.
21) ایکیدینیا= زالزالک Le Neflier( the loquate)
درختی کاشتنی از تیره گل سرخ میوۀ آن به رنگ پرتقالی به صورت خوشه با طعم لذیذ و بعد از گل ها میوه آن ظاهر میشود. از آن در لبنان، سوریه، در مصر و در سواحل آن می کارند.
اسمی از آن در کتب عربی قدیم نیست. انواع آن به نام زعرور در شام و ترکیه به نام ایکی دینا به معنی دنیای جدید و در مصر به نام بشمله از اسم ترکی مشمله گرفته شده.
ترکیبات نوع جدید آن حاوی 1)74% آب 2) 35./% مواد ازته 3)44/.% مواد روغنی 4) 4/11% از عصیر 5) قند و 3/13% سلولز در نوع خشک و ویتامینB و C و اسید سیتریک اسید پتاسیم و اسید تار تاریک و صمغ گیاهی و 44/.% از مواد تلخ و گس مانند.
خواص طبی آن : 1)مقوی 2) قابض 3)تنظیم اعمال روده 4)مدر بول
استفاده آن در اسهال خونی، معمولی و التهاب روده با مقدار ۲۰۰ – ۳۰۰ گرم از میوه تازه پوست کنده هر صبح ناشتا یا یک کیلو هسته با ۱۰۰ گرم قند و ۵۰۰ گرم اب ۴۵ دقیقه جوشانده و در 4 شیشه جداگانه ریخته یک شیشه آن را بنوشند.