خاربز، خارشتر، اشترخار

فارسی: خاربز، خارشتر،اشترخار

علمی: Alhagi-mannifera,alhagi psudo alhagi

عربی: شوک الجمال ،عاقول، حنزاب، زنجبیل فارسی( از الموسوعه،صیدنیه، قرابادین و اختیارات بدیعی و پارسی)(56)

ترنجبین حاصل از آن دارای مله زیتوز، و قند ساکارز دارد. مله زیتوز ( به فرمول C18H32O16 از 2 مولکول گلوکز و یک مولکول فروکتوز درست شده و در نوع p.virginiana نیز یافت شده) با 2 مولکول آـب به حالت متبلور درمی آید.آب آن در حرارت 110 درجه از بین می رود و قند بدون آب در گرمای 15 درجه ذوب می شود. در الکل کم و در آب زیاد حل می شود.(8و9)

درختچه ای پرشاخه، دارای ساقه های خاردار، برگهای ساده با انتهای باریک خاردار، در نواحی مختلف می رویدد. گلها کوچک و پروانه صورت کم رنگ ، میوه بند بند، با ظاهر منظم و ناشکوفا با ارتفاع ساقه5/0 -1 متر خاردار و کرکهای تیز دارد. غلاف میوه کرکدار کمی ضخیم و خمیری و اسفنجی و تخمدان آن پوشیده از تارهای ابریشمی ، ریشه بسیار عمیق که تا به آب  خود را برساند دانه به ابعاد یک ارزن سرخ است.(7و8وگیاهان هرز ایران)

و بر اثر نیش حشرات به این گیاه ترنجبین از آن ترشح می شود که رنگ قهوه ای روشن و دارای مزه شیرین است(گیاهان هرز)

ابوحنیفه آن را این گونه وصف کرده که «آن با برگهای پهن و سپید و ریشه در خاک که مثل فجله(=تربچه) پخته و خورده می شود(5)

 1-  نوع A . psudoalhagi مشروح در بالا در سمنان ،دامغان، شیروان، بجنورد و بلوچستان تزدیک قم می روید

(8)و نیز در هند، بلوچستان،و پنجاب هند دیده شده(7)

2- A.mannifera در کرمانشاه ،خوزستان،دور اهواز، شوشتر،آبادان،ماهشهر ،هفت تپه،سوسنگرد،18 کیلومتری شمال شیراز،تالار،بندرعباس،میناب،جزیره قشم،و چهارمحال(8و69)طبق نظر دیگران دسته بنذی آن به شرح زیر است:

از دسته بقولات(papilionacea) گروه گیاهان خاردار ، عده ای گل آذین بدون خار ، کرکهای ساده بساک بدون نوک شامل:1- A.adaus   شاخه منتهی به خار، نیام دارای 1-9 دانه در فواصل دانه ها کمی بهم آمده       2-نیام دارای 1-2 دانه صاف و در فواصل دانه ها بهم آمده نیست    3-نیام گرد ،فشرده، چین خورده یا خاردار، بدون کرک غده ای به نام onobrychis    4-نیام تخم مرغی ،،دارای کرک، غده ای منقوط به نام ananisl(2)

مضر گرده است و مصلح آن شربت غوره و ریباس است(3) مضر دماغ و گرده و بطئی الهضم است و بوی آن مدتی می ماند(6) دیرهضم است و بسیار در معده ماند(36)

قدر شربت آن از سرکه تا 5 مثقال(3و6)[1]

[1] 1- دکتر زرگری ج2 ص30              6-صیدنیه  ص 56

2-معارف ج6 ص127                     7-قانون ج2 ص68

3-تطابق نامها ص110ج1                8-رده بندی گیاهان دکتر مظفریان ج2 ص151   

4—تحفه ص81                   9-فلور خوزستان ص213

5-قرابادین ص72                      10-ذخیره ج3 ص122

11- تقویم صحه ص43             12-گیاهان هرز ص41

الف)طبق نظر نویسندگان معاصر:

 ترنجبین به عنوان ملین و برای شیرین کردن طعم داروها به کار می رود.(8) اگر سه قطره از آب خالص گیاه ناشتا در بینی ریخته شود و بعد از یک ساعت روغن بنفشه استنشاق شود. برای رفع سردرد مزمن بسیار مجرب است.و باز کننده انسداد مجاری است(7)[1]

طبق نظر حکمای قدیم در  سیم گرم و خشک است و بهترین آن به سرکه پرورده باشند که مفتح سده و مدر بول و با قوه تریاقیه(=ضدسم) و مسخن(=چاق کننده) معده و مشهی و هاضم و جهت تب ربع که از ماده بلغم باد نافع است وکلای او با سرکه جهت ورم های سرد و تسکین دردها و سرکه آن در قوه مثل سرکه عنصل(=پیاز موش) و در عمل بهتر از آن است(3و6) و جهت تسکین دردهای مفاصل وکلای جرم آن با سرکه جهت ورم های سرد مفید است(6)

سرکه اش معده را به خوبی تنقیه کند و اشتها آور است و جرم آن می گزدد و سبب دل بهم خوردن می شود. در علاج تب ربع سودمند است(34) اشترغاز ازهر دو سرکه او بهتر است از بهر آنکه سرکه او لطیف باشد و جرم او اندر معده بسیار بماند(50)

اشتهاء طعام شهوت کند و بر هضم طعام یاری دهد و غذای غلیظ را در مجاری بگذراند.(72)

[1] عصاره آن باعث کاهش تولید پرواکسید چربی به میزان 15% در موش آزمایشگاهی شد ویک اثر آنتی اکسیدان در هپاتیت ایجاد می کند. اثر ضداسهالی آن (عصاره متانولی با دوز40mg/Kg در موش) به اثبات رسید که اثر دپرسیون آن بر روده به علت اثر بلوک کانال کلسیم آن بر روده بود(ATTA ومونیر از دانشگاه cairo مصرwww.pubmed.com) و نیز در یک تحقیق میزان منکنز آن بررسی شد که در برگ و ریشه بیشترین مقدار بود که بیشتر در واکوئل های برگ جمع شده بود(دکتر گودرزی و بوجار از دانشگاه تهران www..pubmed.com(