قاموسنامه – نعناع و نوغا و نی شکر

قاموس مداوا با غذاوگیاه

  اثر دکتر احمد قدامه

انتشارات النفائس بیروت،

 ترجمه دکتر محمد حسین ورپشتی

 

281)نعناع= L,menthe (The mint)

جنسی از گیاهان خوشبو پاک از تیره نعناع= Labiace که بیشتر آنها در مناطق آب و هوای معتدل و مرطوب می‌روید. کنار جوی‌ها و بازارهای مرطوب و بعضی در مناطق کشاورزی مخصوص نعناع مثل گلخانه‌ها می‌روید اسم آن در عربی نعنع یا نعناع است که مشهورترین آنها به قرار زیر است:

• نعناع باغی یا فلفلی poivree که به صورت ادویه و طبی مصرف دارد.
• نعناع آبی aquatique که در کتب قدیمی به نام فولنج یا فودنج که اسم فارسی است.
• نعناع با برگ گرد که در مصر به نام نعناع کریشه
• نعنای بولیوی pouliot که به نام نعناع آبی و فودنج بری هم گویند.

بشر از قدیم نعناع را می‌شناخت چینی‌ها به نام بویاهو می‌گفتند و با آن بیماری‌های معده و سردرد را درمان می‌کردند علما و اطباء عرب از خواص نعناع زیاد گفته اند از جمله ابن سینا فرمود: « آن لطیف‌ترین سبزی‌ است که اگر عصارۀ آن را با سرکه بخورید باعث قطع خونریزی از شکم می‌شود و ضماد آن با آرد جو جهت سردرد نیکو است و جهت ورم‌های بزرگ و پستان مفید است و با جویدن آن خشونت زبان می‌رود. خوردن آن مقوی معده، مسکن آروغ و هاضم است مانع استفراغ بلغمی و خونی و نافع در یرقان و کمک به جنسی و کشنده کرم‌ها است.»

ابن بیطار گفته: « جویدن نعناع نافع در درد دندان و ضماد برگ آن بهترین دارو برای بواسیر و اگر کسی خنازیر دارد آن را استنشاق کند یاروغن آن را بمالد, نفع زیاد می‌برد، آن از داروهای مقوی قلب است. خلاصه آنکه آن داروی موافق معده است چه بخورند چه بمالند.» ابن جزله و تفلیسی نیز اضافه کرده اند: « که نعناع مانع استفراغ و درد معده و آروغ و خواب آور است و طرد کرم شکم با عسل و سرکه و خوردن آن مانع نفخ زیاد(= تخمه) می‌شود و فساد غذا در معده می‌شود.»

در طب جدید:

منافع آن به ترتیب زیر است: 1) مسکن 2) آرامبخش 3) هاضم 4) مقوی 5) مانع استفراغ 6) از بین برنده تشنج 7) مرطوب کننده و خواب آور 8) از برگ و گل آن عرقی می‌گیرند که جهت آرامش بخشی عصبی و مبارزه با آفات معده و همۀ مسمومیت‌های نافع است و نیز ضد خفقان و سرگیجه و توهم و کرم معده و دل پیچه نافع است.

مصرف خوراکی:

یک قاشق کوچک از خیسانده برگ نعناع در یک کاسه آب جوش سه بار در روز با دادن سه قطره از عصارۀ نعناع در یک کاسه آب و شکر چند بار بخور دهند. مصرف خارجی آن جهت آستم و التهابات حساسیت‌ها و جرب جوشانده نعناع خشک ۱۵- ۱۸ گرم در یک لیتر آب به مدت ۱۵ دقیقه و بخور از بینی و نوشیدن این جوشانده 4 کاسه در روز با عسل روغن فرار آن به نام منتول به صورت مالیدنی در روماتیسم. افراط در مصرف آن باعث ضرر به بدن می‌شود در صنعت در خوشبو کردن شیرینی و کیک و خمیر دندان و صابون پزی و فرآورده‌های دارویی به کار می‌رود.

283)النوغا= L,nougat (The nougat)

نوعی شیرینی غربی که از شکر یا عسل و بادام و تخم مرغ و پسته یا فندق و مربا میوه‌جات و شکلات می‌سازند در کتاب قاموس طبخ غذا روش پخت را شرح داده‌ایم.

 

212)قصب السکر=نیشکر=l,cannea sucre  

گیاهی است قوی، با عمر طولانی، با رشد سریع از تیره یا بخلیه با ساقه طویل کلفت، دارای گره‌های ساقه، با نام نیشکر که شکر را از آن می‌گیرند که نیاز یک سوم جهان است. نیشکر در مناطق گرمسیر میکارند و به صورت دسته‌ای می‌روید. ارتفاع آن به 250-375 سانتی می‌رسد و در راس آن دسته‌های گل آن دیده می‌شود.

تاریخ:

آن را از قدیم می‌شناختند و اعراب آن را به یمن برده و کاشتند و بعد به جنوب شرقی آسیا بردند و آنجا کاشتند و بعد در سرزمین‌های زیادی برده شد. در سال ۶۴۱ میلادی به نام نیشکر در مصر کاشته شد و در سال ۷۵۵ میلادی به اسپانیا و درسال 1420به مادیرا و در اول قرن پانزدهم میلادی به آمریکا برده شد. نسبت قند در نیشکر از 12 تا 17% و از هر تن آن حدود ۱۰۰ کیلو شکر به دست می‌آید و ریشه‌های نیشکر حاوی 6% قند است و برگ‌ها 2/2% قند دارد و نسبت گلوکزدر نیشکر نرسیده زیاد است.

در طب عربی:

اطبای عربی گفته‌اند شیرینی آن کمتر از عسل است و آن را در داروهای ساختگی جلاء دهنده پوست، باز کننده سدد و پاک کننده مجاری با مزاج‌های مختلف مصرف دارد انواع آن 1) شکر سپید یا طبرزدی 2)شیرین یا فانیذی 3) شکر نبات 4) شکر عشر 5) شکر درختی 6) شکر خزائنی 7) شکر سلیمانی اما شکر به طور کلی دو نوع است: 1) سپید 2) قرمز که اولی بهتر است و مقوی معده و کبد است.

بهترین آن نوع طبر زدی است که از شرق می‌آورند. شکر نبات جلادهنده و ملطف و نرم کننده شکم بدون گزندگی و در شتی و موافق معده است. 2) نوع فانیذ تسکین دهنده بادهای شکمی و خشونت سینه و سرفه است و نیز جلادهنده کلیه و مثانه و پاک کننده سفیدی چشم و اگر با شیر گاو خورده شود جهت آب آوردن شکم نیکو است. 3) نوع خزائنی نرم کننده سینه و نوع فانیذ نرم کننده طبیعت و نافع در سرفه بلغمی و چاق کننده کلیه و نافع در بیماری‌هایی سینه است.

اما شکر نبات بر حسب نوع آن فرق می‌کند اگر نبات آن از شکری است که با آن گل سرخ پخته باشند، سردتر و خفیف‌تر و کمتر شکم روش می‌آورد ولی اگر با آب برگ بنفشه پخته شده، بیشتر شکم را ملین و شکر عشر برای معده و کبد خوب است. آن نافع برای کلیه و مثانه و سفیدی که در چشم زند اگر با آن سرمه کشند و آن دید را تیز کند و مثل انواع دیگر شکر، دیگر تشنگی نمی‌آورد.

فواید نیشکر: با آن میوه‌جات را حفظ کنند مثل مرباها و طعم نوشیدنی‌ها و خوردنی‌ها را بهتر می‌کنند و خوردن از آن بدن را به آنچه باید طاقت کند، قوی می‌کند ضررهای آن: 1) معده را ملتهب 2)روده را ضرر می‌زند

فواید دیگر: 1) مقوی کبد 2) مقوی استخوان 3) مدر بول 4) نرم کننده معده 5) چاق کننده افراد 6)آب آن نوشیدنی مغذی 7) حاوی 83% آب و 15% قند  8%شکر معقول 45% خاکستر و 5% پروتئین 3% نیوکولینات و 12% اسید آسپارتیک و 1% اسیدهای دیگر و 12% الیاف و 1% روغن و شمع از آن عسل سیاه می‌گیرند که مثل شکر نبات است جهت سرفه مزمن که بهتر است با سرکه مصرف شود.