قاموسنامه – خردل و خرفه

قاموس مداوا با غذاوگیاه

  اثر دکتر احمد قدامه

انتشارات النفائس بیروت،

 ترجمه دکتر محمد حسین ورپشتی

 

96) خردل La mautarde (The mustrad)

گیاهی از تیره Cru cifere با انواع زیاد کشت می شود در مصر بنام المسترده و کشاورزان آنرا « القرله» گویند.

بشر از قدیم می شناخته و نام آن در انجیل و قرآن و آثار یونانی و رومی آمده با مزیت هایی که گفته اند.

غذای خلیه که مرق سرکه و روغن زیتون و نمک است باعث جذب حرارت خردل می شود همانطور که شاعر، حرارت شعر خود را در چنگ و گیتار جذب می کند. و گفته اند که خردل نسبت به معده به مثابه شلاق برای اسب مسابقه است و لازم است که دوستداران غذا آنرا در غذا به اعتدال استفاده کنند. خردول دو نوع دارد: 1) نوع سپید که گیاهی است با شاخه های زیاد، برگهای پاره پاره و پوشیده از موهای ریز, بذر آن ریز و گرد و از خارج به رنگ زرد روشن و حاوی مادۀ مخاطی و پروتئین و روغن و گلوکوزید بنام سینالبین که حل کننده و حاوی گوگرد غیر کشنده با طعم تند و تیز، در طب مصرف دارد. و در خوردن مثل گل گاو چشم است. روغن آن بعنوان ملطف و التهابات گاوی و در صنعت جهت گریس کاری و مثل مادۀ روشنی بخش 2) خردل سیاه گیاهی که در بلاد کناره می روید، آن از نوع سپید کوچکتر است. روغن آن بنام سینگرین دارای گوگرد است و آن باعث بوی معطر و طعم خوش و تندی مخصوص است. آن خیلی قوی لمس آن خطرناک، چون جلد را می گزد و بینی و چشم را آزار می دهد. در طب جهت تلطیف التهابات با گل بابونه چشم گاوی مصرف می شود.

از آن روغن استخراج می شود که برای صابون سازی کابرد دارد و گاهی هر دو نوع خردل را با نمک و سرکه و مواد خوشبو کننده دیگر مخلوط کرده و معجون مورد پسند درست می کنند.

اثر آن در طب:

1)جهت کمک به هضم 2) جاری کننده بزاق دهان 3) قی آور و معرق

برای همین یک قاشق بزرگ آنرا دریک کاسه آب گرم حل کرده در حالات مسمومیت به بیمار میدهند در مصرف خارجی در درد روماتیسم مفصلی و التهابات ریوی و دردهای عصبی بصورت حمام و پاشویه و نیز ضد زکام و نزولات حلقی مصرف می شود. روغن دانه آن جهت تخدیر اعصاب جلدی و برای از بین بردن درد موضعی بکار می رود و کوبیده خردل جهت کاهش احتقان خون و ریه ها بکار می رود. گرچه خردل معده را خراش میدهد و باید برای اصلاح و کاهش ضرر آن به آن سرکه اضافه کرد و اگر سرکه جوشیده باشد, بهتر به نسبت چهل قطره در یک لیتر آب که در شستشوی جلد التهاب کمتر می دهد.

مقدار کم آن باز کننده اشتهاء و نشاط آور هاضمه و مفید در امراض مو و جلد است. مصرف آن در کسانی که امراض کبدی و قلبی و روماتیسم و سوء هاضمه شدید دارند منع شده است.

45) بقله الحمقا= خرفه Le Pourpier (the purslane)

گیاهی است که برگ آن گوشتی است از تیره خرفه=portulacees دارای دو لپه و با تاج گل های زیاد. در شام به نام بقله در لبنان به نام فرفحین (که لغت سریانی است) در کتب عربی به نام فرفخ و سبزی مبارک در مصر به نام الرجله و سبزی احمقان گویند چون جز در مسیر آب نمی روید و سیل  آن را می برد.

خرفه انواع زیاد دارد اما آنکه خوردنی است همین نوع است که با بذر کاشته می شود و برگ آن خوردنی است.

این سبزی از زمان طولانی قبل به عنوان گیاهی طبی شناخته شده و جهت سردرد و مثانه و شفای زخمها و قطع خون دماغ و طرد کرم روده به کار می رفته. ابن سینا فرمود: « اگر آن را بر زگیل نهید، آن را ریشه کن کند و برگ آن در درد دندان در اثر خوردن زیاد ترشی مفید است و اگر بذر آن را با سرکه مخلوط کنند باعث تحمل و طولانی در برابر عطش می شود و آن را مسافران در سفر خود که آب نمی‌یافتند مصرف می‌کردند و در آن خاصیت قابضی است که از سیلان مزمن جلوگیری می کند.»

غذاییت آن کم ولی باعث ریشه‌کنی صفرا می شود و اگر با آن سر را بشویند بثورات سر را می برد و اگر با آب آن سرمه کنند، چشم درد را می برد و باعث قطع خونریزی در قاعدگی و آب آن در بواسیر و تب های به کار می‌رود و اگر نوشیده شود اسهال قطع میشود.