قاموسنامه – خرگوش و خرما

قاموس مداوا با غذاوگیاه

  اثر دکتر احمد قدامه

انتشارات النفائس بیروت،

 ترجمه دکتر محمد حسین ورپشتی

 

8)ارنب=خرگوش lelapin= the rabbit=

حیوانی از فامیل خرگوش ها که دو نوع است: 1) اهلی domestiqe  که در خانه و مزارع رشد می کند 2) وحشی که در بیابان ها می رویند و هر کدام زیر مجموعه زیادی دارند.

ارنب به نر و مادۀ آن اطلاق می شود ولی نوع نر را خزر و قعیل و مادۀ آن را عکرشه و فرزند را الدرص گویند. خرگوش زیاد می زاید، مادۀ آن هشت ماه عمر میکند و حاملگی وی ۳۱ -۳۲ روز است غذای آن حبوبات و گیاهان تازه و بقولات است و جو و نخاله گندم را از همه بیشتر می خورد.

خرگوش در کتب عربی:  اعراب از کتب یونانی بازگو کرده اند و آنچه خود تجربه کرده‌اند به آن افزوده اند. مشهورترین آنها، گفته های جا حظ در کتاب حیوان خود و الدمیری در کتاب حیاه الحیوان و او از قزوینی در کتاب عجائب المخلوقات آورده که آن «حیوانی است که زیاد می زاید ودست هایش کوتاه تر از پاهایش است، اگر او را صدا زدید، چشمانش را برمیگرداند چون بیمار شد از قصب زرد می خورد تا خوب شود و مادۀ آن مثل زنان حیض میشود.»

این حیوان از جنوب غربی اروپا منتشر شد و به مناطق شرقی و شمالی و در قرن ۱۷ و ۱۸ میلادی به استرالیا رفت  و در آنجا به سرعت زیاد شد و یکی از حیوانات مضر شناخته شد.

در اشعار جاهلیت و نثرهای بعد از اسلام به وی اشاره شده اما در کتب قدیمی عربی چیزی به نام غذاهایی که از گوشت آن تهیه شود، اشاره نشده است.

و شاید آن را به صورت کباب پز می خورند مثل گوشت صید حیوانات دیگر.

خوردن گوشت خرگوش در شریعت اسلام حرام است همانطور که در تورات آمده اما در مسیحیت نصی مبنی بر حرام بودن آن نیافتیم و در دین اسلام احادیث نبوی مبنی بر حلال بودنش آمده و در شیعه جعفری بر حرام بودن به خاطر حیض شدن مادۀ آن وجود دارد.

از جاحظ از گوشت خرگوش پرسیدند گفت: « آن پاک است اگر آن را کباب پز کنید» و در کتب عربی به نقل از بقراط دربارۀ آن آمده که: « گوشت آن گرم و خشک است و شستشو دهنده شکم و مدر بول و چاق کننده است اما باعث سودا و بی خوابی یا خشکی بدن می شود».

آنچه از ارسطو در این باره آمده بیشتر به خرافات شبیه است در طب جدید گوشت آن را در در ضمره گوشت سفید مثل مرغ و طیور قرارداده اند و گوشت بری از اهلی آن است.

گوشت آن حاوی 5/21 درصد مواد پروتئینی، 15/1% ، املاح معدنی و نه درصد پیه و ۶۷ درصد آب است. ملاحظات در مصرف خرگوش از اموری است که واجب است در گوشت آن ملاحظه شود به روش زیر:

1) بیشتر نوع اهلی به مرض سل دچارند و این میکروب در ریه و غدد آنها یافت میشود، در اول ضایعات به صورت یک دانه عدس شفاف ظاهر میشود که بعدا به رنگ زرد در می آید که بعداً صورت درناژ در می آید.

2) خرگوش وحشی مبتلا به مرض حریزات که نوع قارچ است,  مرتب لاغر میشود و در روده و کبد باعث ایجاد مادۀ لزج میکند.

3) خرگوش سالم را از روی نشاط و نوع بیماروی از تمایل وی به خواب و اسهال و ترشح چرکی از بینی وی مشخص میشود. 4)خرگوش  ذبح شده غیر صالح بیمار از چشمان گود افتاده، جدا شدن راحت پوست از گوشت و «بوی کریه و بد» مشخص میشود.

5) گاهی گوشت خرگوش ضبط شده با گوشت گربه ذبح شده عوض می‌کنند و این غش معامله با شناخت فرقهایش مشخص می‌شود چون خرگوش ۱۲ جفت دنده دارد و گربه ۱۳ جفت کلیه خرگوش راست بالاتر از چپ است اما درگربه کلیه ها در یک خط هستند و سرخرگوش بیضوی و دارای دندان های جلو بارز و لی سر گربه عریض و دارای نیشهای واضح است.

 

59)خرما،= تمر= La datte (The date)

خرما میوه درخت نخل است و وقتی تازه بر سر شاخه است به نام بسر است وقتی سبز است نام بلح و زمانی که خوب رسید و نرم شد رطب گویند وقتی خرما خشک شد از زمانی که منعقد و نوچه میزند تا زمانی که در کارتن می گذارند  بنام تمر است.

انسان خرما را از قدیم می شناخته و گفه اند که تاریخ آن به 5 هزار سال قبل برمیگردد صورتهای نقش شده از خرما در دیوارهای معابد فراعنه مصر دیده شده و اطباء آنها از فایده های خوردن توخالی و توپر گفته اند و در کتب قدیمی از ارزش های غذایی و فوائد آن برای راهبان افراد مقدس گفته اند.

در تورات گفته شده: السکیار skiar که شراب تخمیر شده آن است بر «کهان یهودی»  از نسل لاوی حرام است. اسکیار یک شراب ساخته از خرما و عسل و شیره انگور است و اطفال آنها جهت رب ازلی که از درختان خود گرفته اند، می دادند و این میوه در کتب یهودی قدیمی با صورت درخت خرما نشان داده شده است.

آقا بلینی که تاریخ نگار است گفته: « رومیان انواع زیادی از خرما را می شناختند و برای خدایان خود هدیه می کردند» خرما در نزد اعراب

خرما در بابل اهمیت خاص داشته و در کتب آسمانی و دینی دیگر آمده در جزیره العرب قبل از ظهور تاریخ اسلام وجود داشته و اعراب آن را یک مادۀ اساسی تغذیه انتخاب کرده بودند و آن را در اشعار خود گفته اند. مثلا نابغه ذبیانی گفته: «صفار النوی مکنوزه لیس قشرها- اذاطار قشر التمر عنها بطائر

/ من الشارعات الماء بالقاء تستقی- باعجازها قبل استقاء المحاجز»

و احادیث زیادی درباره بلح و بسر و تمر از زبان رسول خدا(ص) از فوائد آن آمده که خوردن آن با پنیر یا تنهایی مفید است».

خرما در طب قدیم:

اطباء عرب از آن زیاد گفته اند ازجمله 1) بیشترین فایده برای تغذیه بدن را دارد 2) مقوی کبد 3)زیاد کننده نیروی جنسی 4)با حب صنوبر و شیر باید خورده شود 5)برطرف کننده خشونت حلق 6) در صبح ناشتا کشنده کرم روده 7)آن هم غذا و آب شیرین و میوه با هم است 8) زیاد آن اذیت کننده درد و سردرد آور است .دفع ضرر آن با بادام شیرین خشخاش و عسل و کره است.

بعضی اطبا بین خرما نرسیده و رسیده تمایز قائل هستند گفته اند: : 1) بلح مقوی لثه و معده توقف کننده اسهال و سیلان رحم و قطع خون از بواسیر 2) اگر بمالند از بین برنده جراحات برای سینه و ریه بد است و ایجاد سدد در کبد می کند 3) آن دیر هضم و نفخ آور است 4) اگر آب بر سر آن بنوشند و دفع ضررش زنجبیل بعد از آن و مربی عسل است.

ب) تمر مقوی کبد و تلیین طبع، زیاد کننده نیروی جنسی و گرم کننده و چاق کننده بدن است و نافع در ریه و سینه است و نیکو کننده رنگ رخسار و هضم آن سخت است و ایجاد سر درد میکند و مضر کبد است. در سرما بهترین وقت خوردن آن است.

ج) در قرون وسطا آن را جهت درد سینه و رفع سرفه مصرف می‌کردند اما بعداً به آن اتهام سختی هضم را دادند که خون را منجمد می کند. با این وجود آن را در داروهای ضد بلغم واخلاط مترشحه از مغز به کار می بردند.

در طب جدید:

در طب جدید دریافته اند که خرما بدون هسته حاوی 60% قند و 5/2% روغن و33% آب و3/1% املاح معدنی به بقیه الیاف و اندکی کورامین ویتامین A و B₁ و B₂ و آهن و فسفر و پتاس منگنز و کلورین و مس و کلسیم و منیزیم دارد.

و این به معنای غنی بودن خرما از مواد غذایی است که برای عضلات، اعصاب، دیر ظاهر شدن علایم پیری و اگر با شیر بخورند بهترین غذا است.

ارزش غذایی خرما با بعضی از گوشت ها برابر است. در افراد آنمی مفید است و کسانی که بیماری ریه دارند باید به شکل معجون یا جوشیده به دفعات زیاد بخورند. خرما در کودکان و جوانان و ورزشکاران و کارگران و کسانی که از بیماریی تازه برخاسته اند و افراد لاغر و زنان حامله مفید است. آن باعث افزایش وزن اطفال، حفظ رطوبت چشم و مانع از بیرون زدگی آن می‌شود.

مقابله با تاری دید و تقویت آن و اعصاب گوش و تمدد اعصاب و مقابله با پریشانی عصبی و نشاط غدد عرق می‌شود و آرامش نفس و همراهی با آرامش با خوردن شیر و خرما.

از خرما نبیذی می گیرند همانطور که الکل  و سرکه می گیرند و از هسته آن روغن نخل می گیرند و در بعضی مناطق هستند آن را کوبیده و سرخ کرده و به جای البن به کار می‌برند. از خرما شیر ه ای میگیرند که در طب عنوان حل کننده بلغم خام نافع  و در سرفه و سرما و فلج  و درد مفاصل مفید است.