قاموسنامه – گیلاس و آلو

قاموس مداوا با غذاوگیاه

  اثر دکتر احمد قدامه

انتشارات النفائس بیروت،

 ترجمه دکتر محمد حسین ورپشتی

 

اجاص=گیلاس یا آلو  l,prunier=(the plum tree)

درخت آن از تیره گل سرخ که در مصر به نام برقوق و در زبان عوام قدیم اجاص آمده و در اشعار عرب هم آمده، اما در کتب جدید نام اجاص به کمثری یا گلابی اطلاق شده و این لغت اشتباه از شام آمده که از قدیم این نام را ذکر می کردند و به آن خوخ و کمثری هم میگفتند.

انواع: انواع زیاد دارد:

از جمله: 1)برقوق اکرزی که در شام به نام قراصیا گویند که شبیه گیلاس نیست و انواع سپید و سبز و سیاه دارد.

2) اجاص یا آلو اصلی

3)نوع صیفی به نام جائرک در شام که اسم ترکی است به نام جان اریکی و معنای آن برقوق الروح است.

4) نوعی که در شام و کوههای لبنان به نام خوخ الدب گویند.

در دنیا معروف ترین آنها 1)آلو الاوربی p.domestique 2) ژاپنی p.salicina (که انواع طلایی، البیوتی، الکیماس و سانتاروزا) 3) سیرا cera (که انواع الماریانا و المیروبلان)

تاریخچه : موطن اصلی آلودر فارس است که به سوریه برده شده و در جنگ صلیبیون به اروپا برده شد و آن چیزی بود که جنگجویان در جنگ صلیبی ۱۱۴۸ میلادی به دست آوردند و بردند. اولین سرزمینی که وارد شد فرانسه بود و نقل میکنند که نزدیکان پادشاه فرانسوا اول به او از آلوی خشک شده هدیه دادند. بعد خانم دی سیفینه و دخترش خانم دمی گرینان از جمله پرورش‌دهندگان آلو بودند. چون که همسران آنها آن را دوست داشتند و در بازار پاریس آن را به نام آلوی دمشق می‌فروختند. اعراب از قدیم آن را می‌شناختند و در بعضی از اشعار آنها آمده از جمله این شعر:

کانما اجاص فی صبغه- مستوق فی اللون صبغ المهج

لم یخط فی لون و فی منظره- مستحسن الوصف و عرف ارج

قطائع العنبر ملمومه- او خرزات خرطت من سبج

در طب قدیم از آلو وصف شده که نوع شیرین آن با سرد کردن و مرطوب کردن معده باعث شلی معده می شود. باعث دفع صفرا و نوع ترش آن مسکن التهاب قلب و آب آن مدر قاعدگی و مضمضه به آب برگ آن در التهاب لثه و لوزه مفید است و سرمه با صمغ آن مقوی چشم و صمغ آن گوشت آورنده زخم و مسهل و دافع سنگ مثانه و با سرکه از بین برنده پوسته پوسته بدن می شود و بهتر است قبل از غذا بخورند.

و چه بسا که الو از ویتامینها بخصوص B₂  و شکر غنی است و مقوی جسم به خصوص اعصاب است. اگر چه این گیاه مقوی و نشاط آور است اما پوست آن باعث هیجان روده می‌شود و اگر زیاد خورده شود باعث اسهال به خصوص در اطفال میشود اما خشک آن فقط تلیین معده می دهد. و چون از قند غنی است برای اطفال و ورزشکاران و کسانی که از مرض برخاسته اند(ناقهین) و کم خونی و نقرس و روماتیسم و کبد و کیسه صفرا و روزه داران مفید است.

بهتر است خشک شده آن بعد از آب کشیدن مصرف شود یا آب عصیر آن قبل از غذا به صورت ناشتا  سه بار در روز مصرف شود. البته این میوه در دیابتی ها، اسهال و استفراغ و کسانی که چاق و فربه هستند ممنوع است.

 

 202)القراصیا= گیلاسl,griottier=(flower cherry)

درخت میوه‌دار از تیره گل سرخ که به میوه آن گیلاس که در شام به نام الوشنه که کلمه ای ترکی است و نوع ترش گیلاس است. و در مغرب به نام حب الملوک گویند و از آن مربا می‌سازند و از آب فشرده آن شرابی مثل شراب تمبر هندی گویند. در مصر به نوعی گیلاس،خوخ الدب گویند که غیر از حب الملوک است و در کتب قدیمی جهت ریشه کن کردن غثیان و عطش و تلیین شکم و صمغ آن ضد سرفه و تقویت قوای جنسی و از بین برنده زخم‌های باطنی و دفع سنگ مثانه است.

قراصیا همان گیلاس است. در کتاب معجم الالفاظ آقای شهابی کلمه قراصیا دلالت بر وجود آن در کتب گیاهی قدیمی می‌کند اما کلمه الکرز دلالت بر کلمه جدید ورودی در قرون حاضر است. در کتاب نزهه الانام در محاسن شام که نویسنده آن در قرن نهم هجری می‌زیسته، گفته: این کلمه یونانی است نه عربی و شاعران عرب از آن زیاد یاد کرده اند و این شعر از یکی از شاعران ناشناس است که گفته:

« و حبوب کانها حدق الاعیان=سوء دموعهن دماء»

«ما یلات مثل النجوم علینا=فی بروج لها الغصون سماء»

در طب قدیم: ابن بیطار در کتاب جامع مفردات ادویه خود گفته:« قراصیا که به آن جراصیا هم گویند دو نوع ترش با طعم گس و شیرین دارد. در معده زود هضم و ایجاد خلط می‌کند و معده را شل می‌کند و اگر زیاد خورده شود شکم را روان و طبیعت را لینت دهد و اگر با هسته بلعیده شود.

با این وجود باعث زیاد شدن نفوذ و خلط می‌کند و شکم را سر جا می‌آورد و آن برای معده بلغمی نافع است. اگر گیلاس را بخورند به صورت تازه باعث لینت شکم و اگر خشک شده آن را بخورند، شکم را بند آورد. همه انواع گیلاس اگر با شراب مخلوط و ممزوج شود، سرفه را از بین برد و آن نیکو کننده رنگ صورت، زیاد کننده تیز بینی و فروکش کننده شهوت است. و اگر با شیر یک باره بنوشند جهت سنگ مثانه نافع است. »ابن جزار گفته:« گیلاس درختی شبیه توت و توت فرنگی است و جهت صفرا نافع و نوع ترش آن تسکین حرارت درون دهد و سرد کننده است.» [1]

[1] انواع گیلاس در کتاب درختچه های ایران دکتر مظفریان در ص666بصورت مفصل امده

228)الکرز= گیلاس=l,cerisier(the cerise tree)

درختی میوه‌دار از تیره گل سرخ rosaceesبا گل سفید یا قرمز به صورت مجموعه(=دیهیم) و میوه کوچک درلمس نرم و پوست درخشان به رنگ زرد یا قرمز و هسته‌ گرد.[1]

نام میوه گیلاس و اسم علمی و در کتب قدیمی به نام قراصیا آمده و در توصیف قراصیا همون منظور گیلاس است.

قراصیا نام قدیمی عربی و کرز نام جدید عربی است. در کتاب «نزهه الانام فی محاسن الشام» که مولف آن در قرن هفتم می‌زیست برای گیلاس قراصیا گفته

تا حالا ۱۱۰۰ نوع آن موجود است که مشهورترین آن گیلاس شیرین است که درختانی بلند با طول عمر زیاد و میوه زرد یا سبز که در آمریکا و مناطق معتدله یکنواخت رشد می‌کند.

نوع دیگر آن گیلاس حاذقی است که درختانی کوتاه قد با میوه قرمز رنگ که در بعضی نقاط آمریکا، آلمان و ایتالیا و اقلیم‌های جنوب اروپا می‌روید از عصیره آن درخت ساخت مشروب و نوشیدنی گیلاس و از بذر آن روغن گیلاس می‌گیرند.

 ارزش غذایی گیلاس:

گیلاس ارزش غذایی زیاد ندارد بلکه با طعم پاک و شکل زیبا ممتاز است و فهمیده‌اند درصد گرم آن ۸۰ کالری در نوع شیرین آن ایجاد می‌شود.

خصایص آن: 1) از قند غنی 2) وجود ویتامین‌های آ بی سی 3) مواد معدنی مثل آهن و کلسیم و فسفر و کلر و گوگرد و منیزیم و سدیم و پتاسیم و روی و مس و منگنز و کبالت

آثار آن:

• پاک کننده خون 2) ضد سم 3)ترمیم کننده و ضد خستگی 4) نشاط آور عضلات و اعصاب 5) ضدعفونی 6) تقویت نیروی ایمنی طبیعی 7) مرطوب کننده و تازه کننده بدن 8) مدربول 9) مسهل 10) جهت درد مفاصل 11) ضد رماتیسم

گیلاس در بیماری‌های زیر مفید است: 1) زیادی خون یا غلظت خون 2) تصلب شرایین 3) چاقی 4) کندی رشد 5) صرع 6) التهاب مفاصل 7) سنگ صفرا 8) سنگ مثانه 9) بی اشتهایی 10) سختی هضم 11)عوارض پیری

اگر یک تا دو روز در هفته مصرف کنند و جز آب گیلاس مایعی نخورند، تب را می‌برد استعمال خارجی آن مثل پماد، له شده گیلاس را روی گیجگاه نهند جهت سردرد مقاوم اگر بر صورت نهند جهت تقویت پوست و از بین بردن آفات به کار می‌رود.

به اطفال و پیرمردها و افراد با معده ضعیف بصورت پخته داد و به افراد دیابتی و و چاق‌ها مقدار کمی باید خوراند تا قند آنها بالا نرود.

توصیه‌ها:

• در افراد چاق گیلاس را بعد از غذا نباید خورد بلکه بین دو غذای اصلی میل نمود
• در اوایل غذا خوردن گیلاس و دیگر میوه‌ها را نباید خورد، چون مانع از اثر شیره معده می‌شود به خصوص اگر گوشت با غذا باشد.
• سزاوار است بعد از خوردن گیلاس آب ننوشند چون باعث نفخ و سوء هضم می‌شود.
• خوردن گیلاس در صبح ناشتا باعث تسهیل هضم می‌شود.
• خوردن مقدار زیادی گیلاس در یک موقع غذا باعث ضرر به جهاز هاضمه می‌زند.
• خوردن گیلاس بعد از خوردن غذای سنگین باعث سوء هضم می‌شود.
• خوردن گیلاس در بیماران قلبی خاصیت پاک کنندگی دارد.
• روغن هسته آن ضد روماتیسم و دمل و برآمدگی جلدی و التهابات مفاصل می‌شود.

[1] در کتاب درختچه های ایران دکتر مظفریان انواع  ان مفصل امده ص666 به بعد