زالزالک، سرخ ولیک، کویچ خفچه

فارسی: زالزالک، سرخ ولیک، کویچ خفچه

علمی: Cratugus oxyacantha

انگلیسی: Englishwhite thorn , Haw thorn

عربی: زعرور الادویه،زعرور البستانی،احاص شتوی،ذوثلاث حبات،تفاح بری(56)

گل آن دارای فلاونویدها مثل روتین،هیپروزید،ویتکسین،رامنوزید،استیل ویتکسین، و از ترکیبات غیرفنلی شامل تری ترپنهای پنتاسیکلیک (مثل اسید اولئونولیک و اورسولیک) و کراتاگولیک اسید در آن دیده می شود(8و57و73و61) کراتاگولین آن مشابه اسکولین است. و شاخه و میوه تازه آن دارای اسید سیتریک و تارتاریک اسید و پکتین و روغن چرب و قند گلوکز و فروکتوز است. ماده عامل زالزالک کراتوگوس لاکتون دارد. که مفتح قلب و کرونری است(7) پوست آن ماده تلخ کراته ژین و اکسی اکلنتین دارد. دانه آن آمیگدالین که مولد اسید سیانیدریک است(8) و نیز دارای فنیل آمین و متوکسی فنتیل آمین و تیرامین و از فلاونوئیدها مثل کامفرول، کوئرستین و ساپونین و سیاژنیک گلیکوزید دارد.(65)

آن فاقد گلوکوزید قلبی است! ولی حاوی ساپونین بوده که آگلیکون آنها از دسته اسیدهای تر ترپنی است و مقدار زیادی فلاونی دارد.(9)

درختچه ای با شاخه های انبوه ،خاردار،برگهای دندانه دار،منقسم به لوبهای کم عمق، گل در اردیبهشت سپپید مایل به گلی رنگ،مجتمع به صورت دیهیم، گلبرگها جدا، سفید یا گاهی قرمز و حاوی20-10 پرچم، میوه بزرگ، 1 سانتی، تخم مرغی، سرخ رنگ، پایک بلند 3-10 سانتی است. شاخه های جوان عاری از تار و برگها به رنگ سبز تیره، شفاف مرکب از 3-5 لوب، کم عمق و دندانه دار است. مادگی آن 2-3 خامه دارد(7و8و57و10و11و71 و16و73)

• نوعoxyacanthw مشروح در بالا در ترکیه، ارمنستان،در البرز، دره چالوس،کلاردشت، دشت نظیر،پل زنگوله،ارسباران،بختیاری،لرستان،وکوه های بارز کرمان
• aronicaیاC.azarolus یا کیالک یا زرد: برگ های بادبزنی که انتهای آن به قسمتهای عمیق تقسیم می شود، دندانه دار،شبیه برگ جعفری،میوه گوشتی،گرد،زرد مایل به سرخ،5/1-2 سانتی طعم ترش و شیرین ، در سوریه و لبنان ،عراق وترکمنستان. در ایران در همدان و اراک و باختران و اشتران و کوه لرستان و شهبازان،کازرون،کتل پیرزن،تل خسروی و تخت جمشید ،کرج ،زنجان، سیاه بیشه و چالوس دیده می شود.
• athosanguirea نوع خونین: میوه سرخ رنگ با خالهای سپید دارای 2 هسته در چالوس،ارسباران ، کردستان،تربت حیدریه،کرج،راجرد قم.
• سرخه ولیکmicrophyla خاردار، میوه تخم مرغی،کوچک 9-26 میلی در جنگل های شمال، رامیتن تا رودبار،آستارا،اردبیل،ماهی دشت،باختران و درود بین ساری و بهشهر و چالوس.
• monogyna با خارهای محوری 2-1 سانتی گلها سپید ، میوه سرخ رنگ،1 سانتی در اصفهان،سپید دشت لرستان و جاده قم به تهران
• زالزالک پرپرmmonogrnavar rubbroplena در باغها کاشته می شود و در بهار شکوفه‌های پر صورتی زیبا دارد..
• pentagyna به بلندی 8 متر با خارهای معدود کوتاه ،میوه سیاه ارغوانی کروی،1 سانتی،در گرگان ،رامیتن،آستارا دیده می شود.
• persica pojark یا نوع ایرانی به بلندی 5-6 متر میوه تخم مرغی 1-5/1 سانتی به طرف قاعده با کرک بلند با هسته 1-3تایی با پهلوی شیاردار، شاخه های جوان کرکی بلند و برگها 5×6 سانتی، با محیط لوزوی، بالایی ها سه لوبی، روی سطح فوقانی پوشیده به کرک تنک و در سطح تحتانی درامتداد رگبرگها کرک پتویی بیشتر در بختیاری بین سبزکوه و کلار دیده می شود.
• نو گرجیpantica بیشتر در بختیاری میان بارز کرمان ،دره چالوس که بلندی درخت 9-10 متر بیخار ،میوه گرد، زردرنگ، به قطر 8-12 میلی متر.

10-نوع کپت دائمیC.psudo ambigua درختی است بدون خار میوه آن تخم مرغی ارغوانی رنگ دانه ها با سطح شکمی تخت، در کوه های هزار مسجد خراسان، دردامنه البرز، شیرپلا.

11-نوع سیناییC.sinaica میوه کشیده سرخ رنگ ،قطر 8-10 میلی،در کوه دنا بویراحمد.

12-نوع نشانه ایC.pinnatif idus بی خار،میوه نارس ان کرک دار، پس از رسیدن سرخ و صاف می شود در کرج .

13-C.cuneata در چین،ژاپن،تایوان،و ایران می روید به عنوان بند آورنده خون.

14-C.melano carpa سیاه  ولیک 3-8 متری شاخه های جوان با کرک بلند و بعداً بیکرک با خار کوتاه ،برگها اغلب تخم مرغی ،7×8 سانتی و سه لوبی با دندانه های کم ،نامنظم ،نوک کنده، دمبرگ از طول پهنک به دشواری کوتاهتر،گل آذین پر گل، دمگل و میوه ها با کرک نمدی در گرگان، مازندران و گیلان.

15-نوع ارمنستانیC.meyeri شاخه ها با کرک پتویی بلند و برگها 4×5/3 سانتی میوه به طول 16 میلی متری تخم مرغی ، قرمز در کلاردشت ، پل زنگوله،کلپروگهر،اشترانکوه لرستان،کوه جبال بارز کرمان و البرز تهران.

16-نوع شرقیC.orientalis 1-5 متر درخت، شاخه های جوان با کرک نمدی ،منتهی به خار انتهایی، برگها بادزنی،2×4 سانتی، عمیقاٌ بریده با دندانه نامنظم سطح فوقانی و تحتانی کرکی کوتاه ، دمبرگ از پهنک کوتاهتر، میوه کروی، 14 میلی متری قرمز آجری در اهر آذربایجان و بانه تا مریوان.

17-نوع ایروانی C.psudo hetersphyla 5/2 متری شاخه های جوان بی کرک، خارها برگدار، 5/1 سانتی ، برگ ها 5/4×5/4 سانتی با محیط تخم مرغی ، نوک تیز، در بالا دندانه دار با قاعده گوه ای، در سطح فوقانی بی کرک، در تحتانی در امتداد رگبرگها کرکدار کم رنگتر از قسمت فوقانی برگ ، گلبرگ بیضوی، پهن 7 میلی متری ، میوه جوان ، بی کرک ،بیضوی، 10 میلی متری ،قرمز تیره در گرگان،کلاردشت،همدان،الوند،خرم آباد،یاسوج،کوه دنا،جنگل بردو خراسان،توچال تهران، کرج.

18-نوع ترکمنستانیC.psudoelanocarpa در گرگان، دره چالوس، کجور، کلاردشت،هزارچم که برگ ها کم و بیش چرمی، و روی سطح فوقانی درخشان گاهی  سبز تیره، دو سطح  بی کرک،میوه ها 1 سانتی.

19-نوع ترکستانیC.turkestanica شاخه های جوان با کرک بلند، شاخه های مسن قهوه ای(زنگ اهن) با نقاط خاکستری، خارها بی برگ،برگها4×3 سانتی،بی کرک و دمبرگ آن کوتاهتر از پههنک آن، گلبرگ ها 7-8 میلی متری، میوه بیضوی پهن ،9×11 میلی، پهن قرمز تیره در 35 کیلومتری شمال غرب شیراز، بین بجنورد و مراوه تپه، کرج، شاهوار سمنان.(7و71و8و10و57 و1)

دربیماران قلبی تجویز آن درد بدتر شده باید قطع کرد اثر تراتوژنی ندارد(57) تهوع،خستگی،تعریق، راش در استفاده از آن گزارش شده در مسمومیت با آن برادی کاردی، دپرس تنفسی، ارست قلبی و فلج تنفسی ایجاد می شود.

میزان کشندگی آن(=LD5o) 50-2600 میلی گرم برای هر کیلو وزن در تزریق وریدی و 6 گرم برای هر کیلو وزن خوراکی حیوانات گزارش شده (65) آن مضر گرده و مورث قولنج آن انیسون است(3و6) با معده ناسازگار است و مایه سردرد.(34)

تداخل دارویی آن با1)گلیکوزیدهای قلبی مثل دیککوگسین باعث کاهش مدت دارو در خون می شود 2) با ضد آریتمی ها، خفچه نیز همان عمل این داروها را می کند. 3) با ضد پلاکتها باعث افزایش خطر خونریزی می شود 4) با سیزاپراید باعث افزایش عمل آن در سلولهای بطنی قلب ایجاد می شود(73)

160-900 mg در اتانول 45% روزانه(57) با یک قاشق قهوه خوری از گلها در یک فنجان سه بار در روز یا گرد آن 4-8 گرم در روز و از تنطور الکلی 20 قطره سه بار در روز(8)از میوه خشک آن 1-3% گرم سه بار درروز از محلول الکلی 25%، 1/0-5/0 سی سی سه بار در روز(65و61) و قدر شربت آن 25 مثقال و از جرم گیاه تا 12 مثقال حداکثر است(3و6)[1]

[1] منابع:

• کتابH.O ج2 ص67 7-تطابق نامها ج1 ص162   13-گیا ص105و185
• معارف ج1 ص127 8-گزیده دکتر صمصام ص177 14-زیستنیهای ایران دکتر مبینج4ص140
• دکترزرگری ج2ص263 9-درختچه های ایران ص703-720
• پرورش گیاهان دکتر صمصام ص275 10-تحفه ص449            15-دکتر آئینه چی ص1022
• دکتر هانس فلوک ص65       11-قرابادین ص230  16- کتاب PDR آمریکا دکتر دیویدهبرص279
• دکتر آندرسون ص157       12-قانون ج2 ص141

الف)طبق نظر حکمای قدیم:

 این گیاه سرد و خشک و قابض و مسکن حدت صفرا و خون و قی و جهت اسهال و تقطیر البول و جگر و معده خار نافع و مقوی اشتها و آب او با شکرر جهت دردسر حار مجرب و ضماد آن جهت اورام صلبه و باد سرخ مفید است(3و6) آن قابض است و از سنجد قابض تر و در بندآوردن مواد مایع بدن از هر میوه ای اثربخش تر و بول را بند نیارد.(34)

ب) طبق نظر حکمای معاصر:

 آن جهت درمان تشنج،مقوی قلب،کم کننده فشار خون و کاهش قابلیت تحریک اعصاب و تسکین درد قلبی و. درمان بی خوابی یائسگی و در آلمان جهت رفع چاقی مصرف می کنند. میوه آن قابض و رافع اسهال و پپوست درخت تب بر است در استعمال خارجی میوه آن به صورت غرغره جهت رفع آنژین و تهیه کرم برای پوست های چرب مصرف می شود(8) این گیاه بخصوص به عنوان یک عامل آنتی اسپاسموتیک در درمان آستم، اسهال،درد کیسه صفرا، و انقباضات رحمی و سداتیو در بی خوابی مصرف می شود. در قلب اثر دینوتروپیک مثبت، و طولانی کردن زمان رفراکتوری در عضلات قلب دارد و تا 5/9 % انقباض قلب را زیاد می کند(درCHF) (57) و نیز اثر ضدفشار خونی عصاره برگ آن در آزمایش اثبات شده و هم عوامل فنولیک و هم عوامل فلاونوئیدی آن اثر آنتی اکسیدانی در بیماردارد که آن خاصیت ضدالتهابی آن را توجیه می کند. اثر بهبودی آن در تاکیکاردی و هایپوتانسیون(آریتمی در CHF درجه دوم(طبق تعریف انجمن قلب آمریکا) در بیماران دیده شده. در چین عصاره آن به عنوان خاصیت مفتح  و بازکننده شریان قلب دارد. در کره(گونهpinnati fidus آن برای ناراحتی گوارشی و اسهال و بعنوان رفع کمی ویتامین c ملین،مقوی معده ومحرک می دانند. درهند از عصاره آبی آن به عنوان مقوی قلب و معالجه بیماری های ارگانیک قلب و هیپرتروفی آن مصرف می کنند. در فرانسه به عنوان ضداسپاسم و رفع بی خوابی و ناراحتی دوران یائسگی می خورند(7) ترکیبات آن در بیماری های قلبی با منشأ عصبی به عنوان یک مسکن عمومی اثر دارد و برای درمان افزایش فشارخون و یائسگی مصرف می شود..(10)

این گیاه به عنوان گشاد کننده کرونر و کاهش فشارخون و درنارسایی قلب، ضعف میوکارد و تاکیکاردی حمله ای و درمان برگر مصرف می شود(65و61) موقع مصرف یک افزایش زمان خواب شبیه باربیتوراتها و کاهش حرکات خود به خودی در خواب بیماران ایجاد می کند(65)[1]

طبق نظر کمیسیونE آلمان در درمان کاهش برون ده قلبی مصرف می شود. در طب هموپاتیک محلولهای آن در نارسایی قلبی، پیری، دیس آریتمی و درد قفسۀ صدری مصرف می شود. در طب چینی در استاز خونی استفاده می شود(73)

[1] عصاره آن با ایجادNO به ایجاد آندوتلیال عروقی و گسترش عروقی کمک می کند(آنسلم از استراسبورگ فرانسه مارس2009WWW.PUBMED.COM