خارمقدس

فارسي: خارمقدس

علمي:Cincus benedictus

انگليسي:Blessed thistle   Holy thistle

عربي: شوكه المباركه

داراي روغن فرار، تانن، رزين، موسيلاژ و نمكهاي پتاسيم و  كني سين(61) دانه گياه 25% روغن حاوي اسيداولئيك و لينولئيك دارد. تمام گياه داراي املاحK و Mg، كلسيم، اسانس، رزين، صمغ، موسيلاژ،‌تانن، فيتوسترين و مادة تلخ كني سين( بفرمول بصورت بلورهاي سوزني شفاف بيرنگ در آب كم و در الكل و قليائيات زياد حل مي شود) كه اثر تب بري بيشتر از سالسيين است(8و10) علت تلخي آن سزكوئي ترپن نظير سينسين(2/0%) و مواد موسيلاژي و تاننها است.(13)

بقولی دیگر دارای 1)اجزاء تلخ سزکوئی ترپن(حاوسینسین،salanitendid) 2-لیگنانها(مثل تراکولوژنین و آرکتژینین) 3- روغن گیاهی(مثل nنوتان،n-undecane، ان تری دکان سیترال)4- تری ترپنها(مثل آلفا آمیرین و مولتی فلورنول) 5-فلاونوئیدها(مثل آپی ژنین و لوتئولین و آستراگالین)(73)

به قول ديگر داراي پولي استيلن و از استروئيدها فيتواسترولها(مثلnonacasan  سيتوسترول و استيگماسترول) و آنتروپوئيدها مثلcnicin و آگليكون و تري ترپنوئيدها مثل آمرينون و آمينواستات وآمرين و مولتي گلومرنول و روغن فرار مثل هيدروكربنها و اسيدليتوسپرميك و موسيلاژن و اسيدنيكو تينيك و رزين دارد.(65)

گياهي است يكساله 60-40 سانتي، داراي طعم تلخ، ريشه كوچك، ساقه راست، زاويه دار، برگهايي بزرگ،‌متناوب، سبزروشن، كناره ها منقسم،‌دندانه دار و منتهي به يك خار نوك تيز در هر دندانه، برگهايش شكننده و رگبرگهاي منشعب به رنگ سپيد، سطح تحتاني برگهاي آن نيز پوشيده از تارهاي پنبه اي است. مجاورت برگها نسبت به هم در اطراف كاپيتولها به نحوي است كه يك حالت فشردگي خاص در آنها مشاهده مي شود. گلها بزرگ زرد به صورت كاپيتول منفرد در سطح نهنج هر يك 25-20 گل لوله اي ديده مي شود. ميوه فندقه، حنايي رنگ، دراز يك سانتي،‌شياردار منتهي به يك كناره غشايي، نازك،‌همراه با دسته تاري واقع در دو رديف است. قسمت مورد استفاده برگ، گل، ساقه برگ دار است. پرورش گياه از طريق كاشت دانه صورت مي گيرد در زمين سبك و كود ازته دار.(8و10و11و13و73)

بذر آن را در خرداد به فاصله40سانتي مي كارند به عمق4-3سانتي و براي مبارزه علف هرز با علف كش مركازين به مقدار5كيلو در هر هكتار استفاده مي كنند و از آفات مهم آن پروانه روز پرگ است كه با سم فوسدرين به صورت محلول پاشي استفاده مي شود.(13)

خارمقدس مشروح در بالا در تبريز، ماكو،‌اروميه، جنوب سلماس،‌دشت مرغان، گرگان،آمل، رستم آباد، شهرستانك،‌دماوند، بين آب گرم و علي آباد، سرخه حصار، آب علي، بين تهران كرج، قزوين، قصرشيرين و همدان، حيدرآباد، شهبازان، بيشه، بختياري، بهبهان، به سمت آغاجاري، اميديه، شمال شرقي اهواز، بوشهر، مهارلو نزديك شيراز، جهرم و دشت ارژن، برازجان و كاشمر خراسان.(8) در قفقاز، سوريه، آلمان، اروپاي مركزي نيز مي رويد.(8و13)

 ميزانLD50 آن( کیلو(وزن بدن)/ میلی مول)3-6/1 در موش است. مقدار زيادش دل درد و حساسيت در حيوانات و انسان ديده شده، در حاملگي و شيردهي ايمني آن گزارش نشده(65)

برگ آن4-1 گرم به صورت گرد يا دم كرده60-15 در هزار، سه فنجان در روز، در استعمال خارجي يك مشت در دو ليتر آب جوش، ده دقيقه كمپرس.(8)

 الف)طبق نظر نويسندگان معاصر:

 اين گياه به عنوان يك تونيك تلخ اشتهاءآور، در درمان نفخ و سوءهاضمه بكار مي رود. در قديم به عنوان داروي بيماريي كبد و كيسه صفرا به وفور استفاده مي شد.(9) تمام گياه مقوي(عمومي و معده) معرق، تب بر، رفع خونريزي، مدر تصفيه خون و نيرو دهنده اعصاب و در استعمال خارجي اثر التيام دهنده و رفع چرك زخمها دارد. در تب هاي دانه اي و نوبه و مالت بكار مي رود. و نيز كني سين آن اثر خلط آوري دارد.

مخلوط برگ و گياه ديگر( سنتوريوم مينوس) در درمان صرع بكار مي رود. در استعمال خارجي اثر قاطع در رفع اولسرهاي ديرعلاج و زونا و سرمازدگي بكار مي رود.(8و61)

اين گياه براي تحريك اشتها و خلط آوري بكار مي رود.(10) از مواد مؤثره آن براي بيماريهاي صفراوي و درمان گوارشي و كمك به هضم غذا و نيز در صنعت نوشابه سازي و به عنوان ادويه بكار مي رود.(13) در اروپا آن به عنوان يك غذاي چاشني دار استفاده مي شود و به عنوان ضد درد معده، ضد اسهال، ضدخونريزي گوارش و خلط آور و در موارد بي اشتهايي، ديس پپسي،‌ آبريزش مخاط حلق، و براي ترميم زخمهاي گانگرني و عفوني و به خصوص در ديس پپسي آتوني مصرف مي شود.

اثرضدباكتري آن كه مطالعه شده بر عليه باسيلوس( تيليس) بروسلا گوسفندي و E.coli و پروتئوس و پسودوموناس آئروژنوزا و استاف طلايي و استرپت فوكاليس بوده و يك اثر مشكوك ضدسرطاني در ساركوم استخوان و لوسمي لنفوئيدي ديده شده است.(65)[1]

طبق نظرکمیسیون E آلمان در شکایات دیس پپسی و بی اشتهایی فقط مصرف می شود(73)

[1]  منابع:

• دكتر آئينه چي ص1010 5-پرورش گياهان ص229
• گزيده دكتر صمصام ص143 6-دكتر آندرسون ص160
• دكتر زرگري ج3ص15                                               7-دكتر رضا اميدبيگي ج2ص294
• دكترهانس فلوك ص172 8- PDR اثر دیوید هبرص111