قاموسنامه – هلو و هلیون

قاموس مداوا با غذاوگیاه

  اثر دکتر احمد قدامه

انتشارات النفائس بیروت،

 ترجمه دکتر محمد حسین ورپشتی

 

109)الدراقن=هلو L,pecher (The peach)

درختی از تیره گل سرخ میوۀ آن را دراقه یا دراقنه در شام گویند و در مصر به نام خوخ و در کتب عربی به نام الدراقن و الفرسک که اسم یونانی است ,گفته می شود.

موطن اصلی چینی است و در کتب چینی طبی آمده و خوردن آن باعث حفظ بدن از فساد و تباهی میشود. اگر آن به صورت وحشی باشد, چاقتر و هسته بزرگتر و عطر نافذتر دارد. گفته اند: آن از هزاران سال پیش در چین کشت می شده و بعد به نواحی مدیترانه انتقال داده شد. مصریان آنرا تقدیس کردند و رومیها از آن ۶ نوع می‌شناختند و در فرانسه عهد پادشاهی لویس چهارده، 33 نوع آن را می‌شناختند.

در فرانسه  در قرون وسطی توصیه شده که هلو را با عسل و کشمش و آب شیرین بیان بپزند, جهت تصفیه تنفس خوب است و نیز گل آن را در تزیین پوستی و هدف طبی مصرف میکردند.

در جهان: استعمارگران اروپایی درخت هلو را به آمریکا بردند و آن را وسیع منتشر کردند و حالا در آمریکا این میوه در درجه دوم اهمیت است. در مناطق معتدله آسیا و آفریقا نیز منتشر شده و حدود دو تا سه هزار نوع آن وجود دارد گرچه عمر دراز ندارد و یخبندان وشته  آن را زود خراب میکند. گلهای آن بزرگ و با رنگ قرمز زیبا و میوه کروی آن مثل بامیه دارای کرک است و هسته دارای خارهای زیاد است. میوه زود خراب میشود و برای حفظ آن باید یخ زد یا خشک کرد. از هسته آن روغن شبیه روغن بادام بیرون می آید، هسته هلو در جنگ دوم جهانی جهت استخراج زغال در ایجاد گازها به کار رفت.

ارزش غذایی آن: هلو مثل بقیه میوه جات حاوی خاصیت مرطوب کننده دارد و لب آن حاوی نسج لطیفی است که باعث سهل الهضمی آن می‌شود و میزان قلیائیات آن کم و قند در آن زود هضم و شبیه قند شفتالو باعث نشط عصاره های غدد و تسهیل هضم می شود. آن غنی از ویتامین های بی و سی و پی پی و ویتامین آ در اجزاء پوسته آن زیاد است.

توصیه شده که پوسته میوه علیرغم خشونت و سفتی آن که سقف دهان را اذیت میکند، مصرف شود. همه کسانی که سلامتی خوب دارند می‌توانند آن را بخورند به شرط آن که تازه باشد, چون آن برای هاضمه حساس، سنگین و دیر هضم است و آنها باید پوسته آن را دور ریزند و کسانی که از بیماریی برخاسته اند و اطفال و پیرها باید هلو را در آب جوش بجوشانند یا پخته آن را بخورند به شکل مربا و آن از دیابت جلوگیری می‌کند و در بیماریی کلیوی، ریوی، روماتیسم به سبب مدر بودن آن مفید است. هلو حاوی ۸۶ درصد آب، 4درصد قند، کمی پتاس و فسفر ، ویتامین B₁ و B₂ و A و PP و یک درصد اسید ها و 7درصد آب مانده و6درصد سلولز دارد. اعراب از قدیم آن را می‌شناختند و درباره اش شعرها گفته اند مثل ابوبکر صنوبری:

« اهدی الینا الزمان خوخا- منظره منظر انیق»

« من کل مخصوصه بحسن- معناه فی مثلها دقیق»

 در طب قدیم: قدیم از مزایای هلو بسیار گفته اند: 1) آن ملین 2) نارس آن قابض 3) مانع از سیلان مایعات میشود 4) رسیدۀ آن برای معده خوب است 5) باز کننده اشتها است ولازم است که قبل از غذا خورده شود نه بعد از آن آب نوشیده نشود چون دیر هضم است.6 ) اگر از آب برگ آن در گوش بچکانند، کرم گوش را می کشد و روغن آن جهت گوش درد و سردرد نافع است. 7) آب برگ و گل آن کرم شکم را میکشد. 8) آن خاموش کننده صفرا و مسکن حرارت و تب سوخته و زیاد کننده جنسی است.

در طب جدید: 1) آن نشاط‌آور 2)کمک به هضم 3) مدر بول 4) ملین لطیف 5) مفید در حالات سختی هضم 6) سنگ مثانه 7)خون شاشی یا هماچوری 8)مفید برای پوست و مو 9)کمک به وظایف معده و کبد 10) مقوی اعصاب 11) نافع در دفع سنگ کلیه و مثانه 12)گل آن جهت تمدد اعصاب 13) در پاک کردن معده و روده اگر آن را بجوشانند و بنوشند هم مفید است.

زیادی خوردن آن برای زخم معده در روده ایجاد التهاب می کند.14) ابریشم های گل آن ضد زخم سرطانی است 15) جوشانده گل آن در تخفیف دردهای سرفه و راه های تنفسی ملتهبه مفید است. 16) لب میوه و قند آن حاوی شیره طبیعی برای زیبایی است و اثر قابض بر پوست دارد.17)  آب هلو باعث گرفتگی سوراخ های روی جلد ویتامین هایی که در این میوه است باعث تغذیه پوست و پاکی رنگ روی آن می شود. 18) لازم است عصیر آن را در صورت گذارند تا خشک شود بعد با آب باران یا آب گل سرخ یا مقطر بشویند. 19) مغز هلو از قدیم در جلوگیری از سیاهی لکه های صورت و آرام کردن سردرد و نیزه کوبیده آن بر پهلو یا پشت همین کار را می‌کند. 20) روغنی که از هسته خارج می شود، ضد التهاب است مثل معالجه بواسیر خوردن گل هلو به نسبت ۲۰ گرم گل در لیتر آب که اگر ۸ ساعت مانده باشد, جوشانده ۲۰ گرم در ۳۰۰ گرم آب و صاف کردن آن و حل کردن نیم کیلو شکر در آن اگر بنوشند ,خواص زیادی مثل نوشیدن کاسنی و راوند دارد.

 

285)هلیون= Asperge (The Sparegea)

نام گیاهی از تیره زنبق = Liliace که در آن تیره گیاهان زیادی است که در عربی به نام ضغبوس یا یرامع الکشک الماس که این چند تا گل‌های زینتی هستند انواع هلیون 1) هلیون اسبرنجر A.Sprengeri در منزل می‌کارند. 2)هلیون زینتی A.plumasuse 3) هلیون کوکبی A.verticiles 4) هلیون حادالورق A.acuti Folus

در تاریخ:

گفته اند موطن اصلی آن آسیا و هند است اما مصریان قدیم آن را می‌شناختند و آن را به خدایان خود هدیه می‌دادند. یونانی‌ها از آن می‌خوردند جهت تقویت جسم و جنسی و به آن گیاه شهوت می‌گفتند اما دیسقوریدوس آن را انکار کرد و گفت آن باعث عقیمی زنان می‌شود.

جالینوس آن را به افراد مبتلا به بیماری کبدی توصیه می‌کرد. رومی‌ها آنها آنرا مثل یونانی‌ها قدر می‌دانستند: بعد مدت طولانی به فراموشی سپرده شد تا در دوران رنسانس مکان مرگ آور به آن داده شد. در کاخ‌های شاهان و اشراف از آن پرهیز می‌کردند تا آنکه فونتینل نویسنده فرانسوی با طبقی از هلیون مشهور شد. او از کاهن معروف خواست که فردا نزدش آید و او آنجا هلیون را با ظرف سفید آورده بود و او دوست داشت آن را با روغن زیتون بپزد،  پس از خادم خود خواست که نصف هلیون را با سالاد و نصف دیگر را با روغن بپزند اما در حین نشستن او و میهمانان سر سفره کاهن در اثر سکته قلبی درگذشت. پس فونتینل به آشپزخانه برگشت و داد می‌زد همۀ هلیون‌ها را با روغن بپزید که کاهن دیگر غذا نمی‌خورد.

هلیون توسط مهاجران اروپایی به آمریکا برده شد و بعد به سرعت پخش شد و با بذرهای آن کاشته شد تا ساقه های آن دیوانه وار در سال اول عمرش زیاد می شد و مدت ۱۵ -20 سال عمر می‌کرد. جزء خوردنی آن ساقه سبز آن است که با آن قوام پیدا می‌کند و آنچه که سر شاخه است باید آن را حفظ کرد در لابلای پارچه مرطوب در مکان معتدل و موقع خوردن آرامی پوست آن را بکنند و در بقچه‌هایی ببندند و در آب جوش انداز با کمی نمک و ۲۵ دقیقه بجوشد. بهتر است پخت آن در ساعت ۱۲ روز جمعه باشد هلیون ارزش غذایی کم دارد ۱۰۰ گرم آن ۱۲ کیلو کالری می‌دهد و ۹۴ درصد آب دارد و کمی پروتئین و ویتامین A و C زیاد.

 در طب قدیم:

خوردن آب پز آن ملین معده، مدر بول، نافع جهت افراد پیر زیاد کننده منی و برای سینه مفید، برای درد پشت و ورک و نقرس مفید است باز کننده سدد کبد و کلیه، نافع در یرقان، کوبیده ریشه آن در دندان درد و نوشیدن آب آن که با ریشه‌اش پخته باشند در سخت آمدن ادرار و سیاتیک و درد معده مفید است.

بعد از غذا خوردن، غذاییت و منافع آن بیشتر از ناشتا خوردن است. هضم آن لطیف و آب بذر آن دافع سنگ کلیه و مثانه و حدت دید و نافه در شروع اشک‌ریزیش از چشم مفید است.

اگر در سایه بخشکانند و بعد بسوزانند و با کمی عسل مخلوط کنند و در صبح ناشتا بخورند مدت سه روز سنگ کلیه و مثانه را دفع و مجاری ادراری را قوی و نافع در سختی زایمان و ادرار کردن است.

داود انطاکی در تذکره خود گفته: « زنان شامی بذر آن را می‌کوبند و در تخم مرغ نیم برشت می‌نهند و ناشتا می‌خورند تا چاق شوند و خوردن ترش شده آن باز کننده اشتهاء و نوشیدن جوشانده بذر آن مسکن درد دندان است».

 

در طب جدید:

ترکیبات آن: حاوی ویتامین A و B و آهن و فسفر و منگنز خصایص آن 1) مرطب 2)مدر بول 3)دفع ترشحات صفرا از کبدی 4) نافع در سینه 5) ترمیم کننده بدن 6)مسهل 7) روان کننده خون 8) مهیج قلب 9)کاهنده مستی بدن

به افرادی که دچار ضعف جسمی و فکری دارند و ناقهین از بیماریی و کم خونی و کسانی که دفع صفرا و بول نقص دارند و در التهاب مفاصل و کسانی که سنگ ادراری یا نزولات مزمن سینه و امراض از جلد و دیابت و خفقان و سفتی خون دارند و جهت تنظیم حرکات قلب و مقاومت در خستگی توصیه شده.

در هلیون عناصر فراری است که بوی آن در ادرار افرادی که از آن خورده‌اند به مشام می‌رسد و آن باعث تهیج مثانه شود از هلیوم شرابی از جوانه‌های آن می‌پزند که مدر است انتخاب آن مهم است و باعث سهولت تشخیص با آنان که بدی هضم دارند می‌شوند.

هلیون خوب چه سبز یا سفید آن لازم است به راحتی شکسته شود و عصیر تازه شفاف سبز یا سفید از آن تراوش شود و اگر سر آن سبز یا بنفش باشد نشان دهنده آن است که از هوا و آفتاب به خوبی بهره برده و در آن عناصر حیاتی مانده و در استفاده باید پوست آن را کند چون دارای الیاف جدی است که باعث اضطرابات معده شدید می‌شود.