قاموس مداوا با غذاوگیاه
اثر دکتر احمد قدامه
انتشارات النفائس بیروت،
ترجمه دکتر محمد حسین ورپشتی
268)الملح= نمک Lesal (The salt)
این ترکیبی است بدون رنگ، متبلور، ترد، شکننده، قابل ذوب و مزه شور، از معدن سدیم در ترکیب با کلر است و لذا به آن کلرو سدیم گویند یا نمک غذا، دو نوع است 1) نمک دریا که از آب دریا به دست می‌آید، آب دریا را در حوض می‌کنند تا با آفتاب خشک شود و نمک باقیمانده را به کارخانه می‌برند تا پاک کنند و بو دهند 2) نمک اندرانی یا ذرانی که روی زمین در مناطق خاصی به صورت صفحات متبلور پیدا می‌شود که می‌شکنند و به کارخانه برده و تصفیه و بو می‌دهند.
در لغت:
نمک در لغت لطائف زیاد دارد. مذکر و مونث دارد اما مونث آن در لغت بیشتر است. جمع کلمه ملاح یا ملحه و املاح است گویند:« ماء ملح» آب‌های نمکی اما نمی‌گویند مالح چون لغتی زشت است. عرب به نمک و آرد جهت بزرگداشت آن قسم می‌خورد.
گویند: فلانی نمک او را بر پشت خود نهاد یعنی وفا ندارد. کلمه ملح اطلاق به علم و پیه و حسن و شیردهی و قسم معنی می‌دهد در قرآن آیه ۵۳ سوره فرقان و فاطر آیۀ ۱۲ و در حدیث نبوی آمده که فرمود: « شما در بین مردم مثل نمک در غذا با شید که غذا بی‌نمک خوردن ندارد».
مقدار نمک در زمین: ارتباط تاریخی آن به شروع تاریخ حیات بشر بر کره خاکی است.
آب دریا که اول مظاهر حیات بوده و به نظر زیست شناسان بسیار شور بوده و در یک لیتر آب ۳۰ گرم نمک بوده و این نمک زیاد در دریا باعث شده که علماء تخمین زنند که نمک مذاب در دریاها به ۳۸ میلیارد تن برسد. جز این نمک طبقاتی از آن در زمین به صورت صخره یافت می‌شود که شاید مهم‌ترین این طبقات موجود در بولیوی نزد شهر کراکوفیا است.
در تاریخ: گفته‌اند که آن در سرزمین‌های تاریخی مثل مصر و عربستان و سواحل مدیترانه به علت زیاد به وفور یافت می‌شده. آقای هومیر و تاسیت و بلینی گفته‌اند: « در قدیم آن را در درمان بیماری‌ها به کار می‌بردند و بر سر آن جنگ‌ها می‌کردند که به معدن نمک برسند» بلینی که دربارۀ فواید آن در معالجه نیش مار و سردرد و گلو درد چرکی و دمل و یرقان بسیار گفته است» به نظر هیرودوت تاریخ نگار اولین سرزمینی که نمک در آن شناخته شد لیبی بوده که در آن خانه‌هایی از نمک در آن ساخته بودند. دربارۀ نمک داستان‌های زیاد گفته‌اند از جمله:
- در قرون وسطا معتقد بودند معاهده‌های خود را با تقسیم نمک انجام می دادند و در صحراها، ساکنین آنجا به خوردن یک تکه نان و نمک به یکدیگر اعتماد می‌کردند.
- در یونان لازم بوده که صاحب منزل برای میهمان خود نان و نمک می آورد که رمزی بوده جهت دوستی و اخلاص وی در مهمان نوازی
- در فرانسه انواع اساطیر بوده مثلاً افتادن نمک بر روی زمین را نهی می‌کردند بر خلاف برداشت آن و اگر رهگذری به کسی دیگری می‌رسید و او غذا را بدون نمک جلو او می‌گذاشت معنای دعوت به دعوا دانست.
ارزش غذایی نمک:
نمک ماده‌ای است که هرگز از آن انسان بی‌نیاز نمی‌شود و بدن انسان حاوی ۱۰۰ گرم نمک در روز از طریق ادرار و عرق از دست می‌دهد و این کمبود را از طریق نمک غذا به دست می‌آورد و نمک مادۀ اساسی است در نفوذ آب به نسوج بدن و اگر مقدار نمک در بدن کم باشد، باعث اضطرابات خطیر زیاد در بدن می‌شود و جز با جایگزینی نمک از دست رفته در بدن از بین نمی‌رود. برای همین است که مردم سرزمین‌های استوایی جهت تأمین آب لازم جهت دوام حیات در بدنشان مقداری نمک می‌خورند :بیشتر غذاهایی که ما می‌خوریم حاوی مقداری نمک است.
درصد گرم گوشت 15/.-1/. گرم نمک، در تخم مرغ 3/. و در ماهی 15/. و در یک لیتر شیر 6/1 گرم در پنیر2-1 گرم و در نان مثل شیر و در گوشت قدید 6-2 گرم نمک است.
تکرار می‌کنیم که نمک برای هر شخص زنده لازم است و رژیم غذایی بی‌نمک لازم است که برای مدت کوتاهی انجام گیرد مگر بیماران قلبی و کبدی و کلیوی. نمک نباتی که در افرادی که از نمک عادی ممنوع شده‌اند، مصرف می‌شود. لازم است تحت نظر پزشک به خصوص کسانی که هاضمه ضعیف دارند، داده شود.
در صنعت آن باعث تثبیت خوراکی‌ها می‌شود و جانشین املاح که در خلال تبخیر از دست رفته می‌شود، آن با عصیر لیمو جهت تقویت لثه و تمیز کردن دندان‌ها و نوشیدن یک قاشق نمک و کاسه و آب در توقف خونریزی ریه و کاهش دردها در اثر سردی مفید باشد.
شستن پاها با آب نمک در رفع خستگی و ورم و گرفتگی عضلات و کسانی که آدیسون دارند مفید است.
اگر بدن را با آب نمک مالش دهند تا سرخ شود بعد با آب سرد بشویند، بدن از زکام حفظ می‌شود و نیز آب و نمک باعث حفظ مو و رشد و نمو آن در سر می‌شود.
در طب قدیم:
آنها گفته اند: « نمک جلادهنده، پاک کننده، محلل، داغ کننده پوست از بین برنده گوشت زائد در زخم و با روغن زیتون زایل کننده حکه و پوسته پوسته بدن می‌شود. کمک به اسهال و استفراغ در بدن، ریشه کن کننده بلغم لزج از معده و روده، زائل کننده وخامت غذای پخته، کمک به هضم غذا و مانع از جریان عفونت به خون، طرد بادها، از بین برنده زردی صورت و اگر در سرکه حل شود و مضمضه شود باعث قطع خونریزی از لثه و دندان و اگر پشم را در آن فرو کنند و بر زخم نهند, خون را قطع کند و اگر گرم کنند و با روغن زیتون یا عسل بر کوبیدگی بمالند, درد آن ساکت شود.
زیادی آن باعث سوختن خون، ضعف دید، کاهش منی و ایجاد حکه و کک و مک و جرب مضر مغز و ریه و خشک کننده بدن است. نمک دریایی بهتر از نمک معدنی است.
در طب جدید:
نمک مادۀ غذایی و دارویی است که بدن از آن بی‌نیاز نیست ولی افراط در خوردن آن بدون نظر پزشک باعث ضرر می‌شود مثل التهاب غشاء مخاط معده و روده شرائین بدن و باعث خستگی کبد و کلیه‌ها و مجاری ادراری می‌شود و در افراد چاق بیشتر از افراد لاغر اثر بد می‌گذارد، کسانی که زیاد نمک می‌خورند باعث خشکی جلد، ورم پلک و ایجاد رسوب در خون و ادرارشان می‌شود.
189) L,vanilla(The vanilla)الفانیلا=وانیل
گیاهی از تیره سحلبیه به صورت درختی کوچک چوبی که به صورت انگلی روی گیاهان دیگر رشد می‌کند و از زمین توسط شاخه‌های درختان دیگر بالا می‌رود. ریشه‌های آن به صورت افقی پیش می‌روند و برگ‌های بزرگ آبدار با گل‌های آن بر رنگ زرد سبز فام است. میوه آن به رنگ گندمگون با درخشندگی که حاوی چربی روغن‌دار با طعم زننده و بوی بد و شیره درختی که از آن منتشر می‌شود و اگر بوی آن در آید، نشانه ضعف و شل بودن وانیل است. آن را در آمریکای گرمسیر شناختند بعد به اروپا بردند و در مناطق زیادی کاشتند.
در قرن هفدهم کشت آن در آنتیل، مکزیک، هایتی، اندونزیا و جمهوری مالاگاش به تنهایی ۷۰ درصد محصول جهان را تامین می‌کنند.
تقلب: لازم به ذکر است که در سال ۱۹۶۶ قرار منع تجارت ماده شیمیایی به نام وانیل صادر شد و لذا واجب است که بین وانیل طبیعی و شیمیایی به نام وانیلین که ماده معطر صنعتی است و از مواد کاج و میخک و غایکول استخراج می‌شود، فرق گذاشت یا آنکه از مشتقات کربن معدنی باشد و اغلب این محصول در صنعت بیسکویت سازی به کار می‌رود اما در ساخت کرم ممنوع است.
گرچه وانیل طبیعی مصرفش منسوخ شده، لذا باید دانست که آنچه روی قوطی این مواد نوشته می‌شده به صورت کلمه وانیل همان فانیلا است اما اگر وانیلین نوشته به معنای ماده شیمیایی است که ممنوع است.
اثر فانیلا: در اجزاء بدن زنده اثر سرزندگی دارد چه کم یا در ترکیبات غذایی، معده را سرحال و باعث سرعت و تسهیل غذا و هضم و اثر در اعصاب حسی مغز دارد. و باعث تقویت و سرزندگی آنها می‌شود.
اثر آن بر مخ باعث تقویت حافظه و بالا رفتن نیروی تعقل و ازدیاد نیروی فکری می‌شود اما اگر مقدارش زیاد یا طولانی مدت شد, باعث ضعف قوی و خستگی هاضمه و ایجاد بیماریی مثل خشکی و ضخامت مخاط می‌شود.
قبلاً آن را به عنوان دارو مصرف می‌کردند, اما امروزه منسوخ شده و زیادی مصرف آن در معطر کردن سرمه و وسایل روح افزا و شکلات سازی و کمک به هضم آنها و تقویت هاضمه افراد ضعیف مثل اثر قهوه است. مصرف فانیلا با یک کاسه شیر در افراد در دوره نقاهت باعث نشاط آنها و کمک به افراد در تلاش کاری زیاد است.