قاموسنامه – زردآلو و زردچوبه

قاموس مداوا با غذاوگیاه

  اثر دکتر احمد قدامه

انتشارات النفائس بیروت،

 ترجمه دکتر محمد حسین ورپشتی

 

263)مشمش=زردآلو L, abricotier (The Apricot tree)

درختی میوه‌دار، از تیره گل سرخ که شامل درخت سیب، گلابی، بادام، گیلاس، زردآلو است.

اسم علمی prunus armeniace است. مشمشه میوه درخت است. که در کتب معجم قدیمی به نام مشمش آمده که فتح و کسره و ضمه هم خوانده می‌شود(فتحه بصری، کسره  کوفی، و ضمه شامی) درخت زردآلو به اندازه درخت گردو می‌تواند بزرگ شود.

آن درختی است با شاخه‌های زیاد و هستۀ میوه که اگر شیرین باشد به نام زردآلوی لوزی و اگر تلخ باشد به نام زردآلو گلابی گویند.

انواع آن:

1)حموی 2) بلدی 3) قیسی 4)تدمری 5)وزیری 6) عجمی در دمشق قدیم به نام القیس گویند.

منجک شاعر گفته: ان القیس جلق- واهن العظم و القوی

= زردآلو سرش تراشیده و دهانش باز است.

لم یکلفک کسره- فالق الحب و النوی=

باعث سستی استخوان و قوی می‌شود زیاد سخت نیست شکستن دانه  آن

القیس در کلمه عامه سوری اطلاق می‌شود به هر گیاهی که رسیدن آن از موسوم خود تاخیر داشته باشد و در این شهر هم زردآلو را القیس گفته‌اند:

تاریخ:

اصل آن از چین به هزار سال قبل از میلاد مسیح(ع) بوده که در کوه بلین رشد می‌کرده بعد در ژاپن و هند و ایران کاشت شده بعد به آسیای صغیر و مصر انتقال یافت اما تا عصر حاضر به اروپا نرفت و بعد هم مثل اعراب با رضایت و شایستگی از آن استقبال نکردند بلکه اروپاییان با نظر ترس و حذر از آن نگاه می‌کردند و به آن میوه ملعونه می‌گفتند.

در فرانسه رأی بد به زردآلو داشتند علی رغم رنگ جذاب و ظاهر مخملی آن به آن شک داشتند تا آخر قرن ۱۹ به آن میوه موذی می‌گفتند و امروزه با شناخت خصایص آن درباره آن بحث می‌کنند. اما اعراب در شعرهای خود از آن بسیار گفته‌اند:

1)قشر من الذهب المصفی حشوه- شهد لذیذ طعم للجانی= پوسته از طلا صاف بر آن پرکرده اند، شهد آن لذیذ و دم و طعم آن جان پسند است.

2)کانما الافلاک من طرب بنا- نثرت کواکبها غلی الاغصان = مثل اینکه افلاک از خوشحالی آن بنا شده و ستارگان بر شاخه‌های آن پراکنده شده‌اند.

در طب قدیم:

ابوعلی سینا گفته: « زردآلو تسکین دهنده عطش است. چون خورده شود لازم است با انسیون و مصطکی خورده شود. آن تولید تب‌هایی می‌کند که به سرعت عفونی می‌شود. روغن هستۀ آن جهت بواسیر نیکو است و نضج آن جهت تب‌های حاد نافع است.» ابن بیطار گفته: « آن میوه مرطوب است که با هلو در یک ردیف است مگر آنکه آن از هلو افضل است آن باعث تسهیل صفرا می شود و باعث خلط غلیظ می‌گردد و بخار گرمای معده را می‌برد و آن را بسیار سرد می‌کند و ایجاد آروغ ترش می‌کند و مزاج صفرا و خون را می‌برد اما لازم است که با وجود بادهای شکم از آن دوری کرد اما کسانی که آروغ ترش دارند یا معده گرم و عطش زیاد دارند از آن نفع می‌برند، اما زیاد خوردن آن تولید خون رقیق می‌کند که عفونی می‌شود و ایجاد تب می‌کند.»

ابن جزله گفته: « خوردن زردآلو معده را پاک و اگر قبل از غذا خورده شود و بعد از آن نیم درهم مصطکی و مثل آن انیسون بخورند»

انطاکی گفته: « زردآلو جهت حکه و عطش و لهیب تب معده مفید است و آنچه از عصیر آن به صورت خشک شده درست می‌کنند مانع سردرد در اثر صفراوی می‌شود و با بذر خرفه باعث قطع خواب‌های شهوانی می‌شود».

در طب جدید:

زردآلو دارای عناصر 1) ویتامین A و B و C و PP  2) قندها از 13-10%  3) مواد کارتن 4) مواد چربی4/1-1%  5) مواد نشاسته‌ای 12/.% 6) مواد معدنی مثل فسفر، آهن، منیزیم، کلسیم و پتاسیم و سدیم و گوگرد و بروم و کبالت و منگنز و فلورو دارد.

آثار آن:

1)مغذی 2) نشاط آور ملین 3)سریع الهضم در افراد سالم 4)ضد کم خونی 5) مقوی اعصاب و کمبود نسجی 6) باز کننده اشتها 7) افزایش قوای دفاعی بدن 8) مرطوب کننده و پاک کننده بدن 9) ضد اسهال 10) برای کسانی که قوای جسمی و فکر آنها کاهش یافته مفید است 11) آرامبخش اعصاب کاهنده بی‌خوابی 12) باعث نشاط و نمو اطفال 13) ضد بی‌اشتهایی و مفید برای جوانان و پیران

زردآلو به صورت تازه، خام یا نوشیدن عصیر آن یا مربا آن مصرف می‌شود. در مصرف خارجی مثل پمادی که از عصیر آن درست شده بر صورت نهند، باعث پاک شدن و تقویت پوست می‌شود. درصد گرم از آن ۴۵ درصد از نیازهای بدن به ویتامین A و 8% ویتامین C و 6% ویتامین B تأمین می‌شود.

در غذا:

زردآلو از قند غنی است و ارزش غذایی بالا دارد، از طرق ایجاد دفاع بدن در مقابل امراض و تقویت دید و لرزش آن مثل کبد گوساله در ساخت گلبول‌های قرمز است. اشخاص سالمند می‌توانند از آن بخورند به شرط آنکه از آن زیاد نخورند مگر نه دچار سوء هضم و نفخ روده می‌شوند. کسانی که آنمی دارند و ورزشکاران و ناقهین از بیماریی و زنان حامله از آن نفع می‌برند.

هستۀ زردآلو شیرین است و روغن آن جانشین مصرف روغن بادام است. هستۀ زردآلو تلخ حاوی اسید سیانیدریک که قاتل کشنده است. از زردآلو مربا لذیذ می‌سازند و آب عصیر آن را با شکر در ظروف شیشه‌ای حفظ می‌کنند و زردآلو خشک را به نام قیصی روی تخته های چوبی خشک می کنند که به آن قهرالدین هم گویند.

 

232) الکرکم=زردچوبه(ج 4 ص 577 زرگری)=l,curcuma long(the curcuma)

گیاهی هندی از تیره زنجبیل=zingiberacees که ریشه کوبیده آن مصرف می‌شود اسم آن از اسم علمی کورکوما لونگس گرفته شده .در عربی به نام کورکم که از لفظ فارسی معنای زرد است. رنگ آن از کوبیده ریشه آن و از نام‌های دیگر آن:

1)هرد 2) کرکب 3) عقید هندی

بشرآن را در هند، چین، سرزمین‌های آسیای جنوب شرقی می‌شناخته و آن را به اروپا برده و در طب مصرف کرد. غذاهای آن از مهم‌ترین مواد غذایی در رنگ کردن آن است. زردچوبه عطری خفیف و طعم آن گرم و تلخ و مهم‌ترین مواد مرکبه آن:

• کورکومین که ماده رنگی زرد است 2) روغن فرار جهت خوشبو کردن 3)مواد عطری در طب به عنوان بیدار کننده،هاضم، مدربول، ضد درد دندان، ضد عرق و دردهای عظیم و التهابات کیسه صفرا و از زمان کشف اسید بوریک آن، علف کوبیده آن را به علوفه گاوی و اسبان جهت تقویت اضافه می‌کنند. انواع آن به علت بوی خوش در خوشبو کردن غذاها و داروها به کار می‌برند. نوع آن که اعراب به نام زرنب می‌شناسند جهت حاضر کردن نوعی غذا به نام کوبیده الکاری به کار می‌رود. نوع زردچوبه مانگو در بنگال مثل سیب زمینی آن را می‌خورند و مثل ادویه جهت خوشبو کردن غذا می‌ریزند.