صبر (زرد)

فارسي: صبر (زرد)

علمي:Aloe vera

انگليسي:Aloes

عربي: صبر، سمجاني، صباره- آلوا، صبارا، صباره(الموسوعه، ديسكوريد، صيدنيه و…)(56)

داراي مونو و پلي ساكاريدها با تانن، استرولها، اسيدهاي ارگانيك با آنزيمها(مثل سيلكو اكساژناز) ساپونين ها، ويتامين ها و املاح معدني است.

قندهايش شامل گلوگومافان، ديگر پلي ساكاريدها مثل آرابينوز، گالاكتوز، گزيلوز و چربيها شامل كلسترول، اسيدگامالئيك و اسيدآراشيدونيك است(64و57)

در اين تيره جزرزينها و آنتروكينون يك آمودين به نام آلوئه آمودين( به فرمول    سوزني شكل محلول در الكل و اتر و بنزن با اثر مسهلي) و آلوئين ها مثل باربالوئين، ناتالوئين، هوموناتالئين و اسيد كريز و فانيك يافت شده است. (12 و64 و61 و8 و7 و73و 9 و 53)

علاوه بر داروهاي فوق مواد ديگري نيز مثل رزين و روغن فرار در گياه وجود دارد.(12)

گلوكزيد باربالوئين كه داراي قند اضافي است به نام آلوئين اوزيد مي نامند. صبر زردكوراكائو از نوع  سوكرترين مقدار بيشتري آلوئه آمودين دارد(9) مقدار رزين آن 20-10% كه در اثر افزودن آب اسيدي رسوب مي كند و شامل گليكوزيد كرومون به نام آلوازين و آلوازون است كه اولي به صورت مشتقات استري اسيدهاي فروليك، پاراكوماريك و سيناميك وجود دارد(53)

طبق نظر ديگران آن داراي 1- ناتالوئين كه شامل اسيد اگزاليك و پيگريك اسيد و نيتريك اسيد است و 2- باربالوئين كه شامل aloeticاسيد( به فرمول) و كريزاميك اسيد و پيكريك اسيدو اگزاليك اسيد است. ناتالوئين () و باربالوئين آن() عامل بوي آن است( 57) و به عقيدة بعضي جز آنتراكنيون و آلوئين، پلي ساكاريدهايي مانند آسماتان و بتامانان با خاصيت ضدالتهابي و اسيدهاي چرب كلسترول، كامپسترول و بتاسيتوسترول و آنزيم سيكلواكسي ژناز و برادي كيناز و لوپئول و اسيدسالسيليك و اسيدسيناميك و فنول و گوگرد و پروستانوئيد دارد.(70)

این گياه مخصوص نواحي حاره است. عموماً فاقد ساقه يا داراي ساقه اي كوتاه هستند. برگهاي آنها ضخيم گوشتدار، به رنگ سبز، مايل به قرمز عاري از دمبرگ، داراي پهنكي با قاعده پهن،10×30 سانتي، نوك باريك، گلهاي آن ها روي محوري به صورت گل آذين سنبله گرد درآمده است.(8و57)

آلوئين يا صبرزرد شيرابة سفت شدة از برگ گوشتدار اين گياه است با اثر مسهلي(8)صبر زرد به صورت توده كدر كه رنگ آن از قرمز تا سياه(مايل به قهوه اي) تغيير مي كند با طعم تلخ و مهوع است.(9) دستۀ گل آن همیشه سپید و گلها زرد یا نارنجی و 3 سانتی طول گلها هست. ساقه 25 برگ گوشتالو40×7 سانتی دارد.(73)

 1-Aloe vora برگها ضخيم و دراز با لكه هاي قابل تشخيص و كنار پيچ و خم دار منتهي به تيغ، گلها به رنگ سبز مايل به زرد، مجتمع به صورت خوشه در آفريقاي شمالي و جزاير آنتيل و باغهاي هند.

2-Aloea  ferax با برگهاي60سانتي و گلهاي 5/2سانتي قرمز يا نارنجي

3-A. africana بيشتر در افريقاي جنوبي، چين، كشورهاي مديترانه و هند غربي

4-A. perry در جزاير سوكوترا اقيانوس هند

5-A. perfaliata در عربستان و آفريقاي جنوبي(به نام صبر دماغه اميدنيك)

6-A. littoralis در بلوچستان ايران و لاس بلاس هند با برگهاي پر پشت و گروهي شمشيري صاف و بي لكه بهcm5×12

7-A. perri در شمال غربي آفريقا

8-A. spicata با گلهاي قرمز(7و8و1و57و73)

صبر زرد باعث درد شكمي، تحريك گوارشي، در دوز بالا ايجاد نفريت، اسهال خوني، گاستريت هموراژيك مي كند و در دراز مدت باعث اسهال آبكي، از دست دادن آب و الكتروليتها، ضعف و كاهش وزن مي كند و نیز باعث پیگمانتاسیون مخاط روده(= پسودوملانوزیز روده) می شود.

تماس با تركيبات آن باعث سرطان زايي مي شود، چون آمودين آن باعث اثر سوءكروموزمي روي سلول هاي پستانداران دارد. در شيردهي حاملگي و انسداد روده، ممنوع است.(64 و 53و 57و73)

 و نيز موجب تشديد زخمهاي روده، معده، بواسير و ديورتيكولوز، كولون شود. مصرف دراز مدت آن باعث درماتيت مي شود(7) عصارة صبر در دوز كم باعث هيپوگليسمي در 5 مورد ديابت غيروابسته به انسولين شد(64)مضر جگر و مقعد و زيادي آن مورث اسهال دموي است.(3و6)

(صبر عربي) افسردگي آرد و درد و پيچ روده و اسهال به دنبال آرد و شايد اسهال خوني(34)

اگر صبر سرخ و ترد نباشد براي مقعد مضر است(64) افزايش استفاده از آن باعث1- كاهش پتاسيم و افزايش سميت ديگوگسين2-به خاطر كاهش زمان توقف مواد در روده باعث كاهش جذب داروهاي خوراكي 3- به علت اثر مسهلي باعث تشديد دفعK توسط مدريكها 4- تشديد اثر تاتوره 5- و شيرين بيان باعث افزايش دفع پتاسيم و هيپوكالمي آن مي شود 6- باعث كاسترو آنتروپاتي با دفع پروتئين و كلسيم در جوانان و افت فشار وضعي در پيرها مي شود 7- باعث آلبومين اوري مي شود.(62و73)

موارد منع آن:

1-در حاملگي به خاطر خطر سقط 2-در التهاب معده و روده 3- در هموروئيد ملتهب به خاطر تنگي وترو مبوزو پرولاپس 4- مصرف طولاني آن باعث از بين رفتن حركات خودبخودي روده مي شود 5- در كودكان زير 12 سال و در انسداد روده و بيماريي كليوي ايجاد نفريت مي كند(57و62و73) در چند مورد درماتيت تماسي با صبر گزارش شده، 6- و در هر دل دردي كه تشخيص داده نشده(57)

گرد آن به مقدار1/0-02/0 گرم قبل از غذا مقوي و 15/0-6/0 گرم به عنوان مسهل به كار مي برند. در تركيب مسهلي 10گرم آن را با 5 گرم عصارة كنكينا قرمز و 2گرم دارچين در 100گرم عسل به صورت حب قبل از هر غذا يك حب براي 10روز(8و61)

مقدار مصرف آن mg60-20 مقوي و mg100 ملين و mg200 آن مسهل است(53)

مقدار دوز هموپاتیک آن 5 قطره یا یک قرص یا 10 گلبول یا 2-1 سی سی تزریقی روزانه(73)

الف) طبق نظر نويسندگان معاصر:

 اين گياه شيرابه سفت شدة آن داراي دو اثر مقوي و اسهالي دارد. يعني مقدار كم آن اثر محلل و مقوي دارد و دستگاه هضم را تقويت مي كند و در مقدار متوسط آن ملين است. مقدار زياد آن مسهلي قوي و قاعده آور است.(61و8و12و57و73) طبق نظر کمیسیونE آلمان این گیاه فقط در یبوست بکار می رود(73)

صبر اثر ضدعفوني كننده و التيام دهنده قوي دارد و در پانسمان زخمها در دامپزشكي و سوختگي بكار مي رود. له شدة آن را اگر به پوست بدن در محل اگزما بمالند، پس از چندبار آنرا بهبود مي دهند. در اطفال به صورت تنقيه جهت دفع كرمك بكار مي رود.(8)

در كشورهاي خاوردور با قند براي آسم معالجه صرع و تسكين سرفه بكار مي بردند و نيز قاعده آوري و ترشح صفراي آن در اختلالات كبدي از آن بكار مي بردند.

در فيليپين با شير براي معالجة اسهال خوني و در استعمال خارجي جهت طاسي سر و جلوگيري از ريزش مو و التيام زخمها و كاهش ورم و درتايوان به عنوان مسهل و ضد كرم و بندآورنده خونريزي و تسكين آبله بكار مي بردند.(7)

عصارة الكلي آن و آمودين آن يك اثر ضد تومورال دارد. اثر كاهش قندخون در موش ثابت شده، اثر ملين آن از سنا و كاسكارا بيشتر است.(64)

ژله استخراج شده آن را با لانولين جهت درمان سوختگي هاي آفتاب و تشعشعات بكار مي برند.(9و53و 57)

امروزه ژل حاصل از برگهاي آن جهت بهبودي سوختگي سطحي، زخمهاي اگزما و جهت كاهش عفونت آنها و نيز اثر ضد كارسينوژن آن بكار مي رود.[1](57)

اثر ضد التهابي در پوست صبر در اثر مهار ترمبوكسان و پروستاگلا ندين و برادي كيناز است(57) اثر آن قبل از 6ساعت و بعد از 24 ساعت بعد از خوردن بيشتر ظاهر نمي شود(57)امروزه از عصارة آن به عنوان ژل مقوي موي سر، شربت مقوي و تحريك ايمني و تركيبات ديگر به وفور در داروخانه ها است و مصرف مي شود و من نيز در بيمارانم اثر آن را چندين سال است ملاحظه كرده ام.(مؤلف)

در حديث از پيامبر(صلي ا…عليه و آله) كه فرمود:« دو چيز است كه شفا مي دهد 1- صبر 2- تره شاهي»(67)

طبق نظر حكماي قديم در درجة دوم گرم و خشك و مسهل قوي و مخرج سودا و مفتح سده جگر و محلل رياح احشاء و جهت مفاصل مفيد و با گل سرخ و مصطكي جهت امراض معده و با آب سرد جهت نفث الدم سينه و رفع تشنگي مفيد است و طلاي آن( ماليدن عصارة) حافظ جثه ميت از فساد و جهت ضربه و اورام و رفع اثار و نزولات و صداع(سردرد) و با مورد جهت سياه كردن و درازي مو نافع است.(3و4و5)

اگر صبح و شب چند حبه از صبر مخلوط با شراب يا عسل بخورند، شكم را روان و از تباه شدن خوراك جلوگيري مي نمايد و شايد يك روز درد معده را تسكين دهد. خونريزي مقعد را قطع كند ورم مقعد را دوا كند.(34 ج2)

ديسقوريدوس گفته: خاصيت قابض و مصون كننده بدن دارد و اگر5/1 درهم با آب ولرم بياشامند، شكم را مسهل كند و اگر5/1 درهم با آب آشاميده شود برآمدن خون از سينه را قطع و يرقان را پاك مي كند و اگر روي خراج پاشيده شود، آنها را مي چسباند و زخم ها را التيام مي دهد و از گسترش آنها جلوگيري و زخمهاي كهنه و چركين را شفا مي دهد و چنانچه آنرا با شراب خوب مخلوط كنند بواسير و شقاق در مقعد را درمان كند.

الفارسي گفته:« صبر معده را گرم كند و بادها را دفع كند و قلب را جلا و براي دردهاي مفاصل و نقرس خوب است.»

ابن ماسويه گويد:« زخمهاي بوجود آمده در آلت نره را خشك كند، انسداد كبدي را مي گشايد و يرقان را مي زدايد و بلغم را از سر و مفاصل جلب مي كند و انسداد كبدي و معده را مي گشايد و دهانه رگهاي مقعدي را مي گشايد.(64) و جز اثر مفتح آن، مسهل قوي هر خلطي مجتمع در معده و سر و مفاصل و منقي معده و عروق از اوساخ و مسهل و مخرج بلغم غليظ و زايل كننده يرقان و يك درم آن با آب سرد جهت نفث الدم و يرقان و با گل سرخ و مصطكي جهت امراض معده و با ادويه مناسبه جهت جميع امراض سودا و اخراج كرم معده و اعادة شهوت طعام باطل شده و با مورد و شراب جهت سياه كردن مو و روياندن آن(كه از كچلي ريخته باشد) و با عسل جهت ضربه و سقطه كه خون در آن مرده بنفش شده باشد و رفع آثار جلد و تحليل اورام بارده و بادسرخ و اوجاع ظهر و مفاصل و بواسير.(6)

و در تمام ناراحتي مغزي از سردي مثل سكته و فلج، صبر زرد و پيه هندوانه ابوجهل و فرفيون در آن نهند مفيد است.(39)

اقاقيا و صبر و مالش و گل ارمني كوبيده با آب  برگ مورد در محل كوفتگي مي مالند فوراً ساكت مي كند(39)[2]

[1]  سایت Pubmed 20 ژوئن2006

[2] پاورقي: 1- در اينترنت در چند مقاله در اوريل2010 چنين آمده 1- گرچه عصارة آن در جلوگيري از سوختگي با اشعه و آفتاب مؤثر نيست اما هرپس، پسوريازيس، پاپيلوما ويروس، درماتيت سبوره و آفت استوماتيت و سوختگي با آب  و ليكن پلان و التهابات ديگر مؤثر بود(نمازي اهواز) و خاصيت آنتي بيوتيك آن بيشتر بر پسودومو ناس و بعد مورگانلا و پروتئوس و مثبتها اول آنتروكوكها و بعد استاف طلايي بود و از انگلها اثر آن بر گال شبيه بنزيل دو بنزوات بودMishrayاز دانشكدهUtarakhhandهند و OAO از Owalawo نيجريه(به نقل ازwww/pubmed/com)

منابع:

1- دكتر زرگري ج4ص61       7- مفردات دكتر معطر ص199          13- طب النبوي ذهبي ص162  

 2- معارف ج6ص96         8-صيدنيه ص223 و 911           14-قرابادين ص371    

 3- الحاوي ج21 ص79      9-دكتر آئينه چي ص161-159            15- تداخلات گياهان دارويي دكتر ضيايي ص22  

4- طب گياهي آندرسون ص25       10- فارما كوپه ايران ج2ص530         16- WHO selected ج1ص43و34

5- الانبيه ص165          11- دكتر قهرمان(تطابق نامها ج1 ص195      17- PDR اثر پروفسور دیوید هبرص16ج1

 6- تحفه ص560           12- من لايحضر الطبيب ص143