زردآلو، قیصی

فارسي:زردآلو، قيصي

علمي: Armeniace vulgaris، Prunus armeniaca

انگليسي:Apricot

عربي: مشمش، تفاح ارمني، برقوقويه( از ديسكوريد، صيدنيه، مخزن،پارسا) (56و57)

قسمت گوشتدار ميوه به طور متوسط81% آب، 16% قند، 1/1% اسيدهاي آزاد مثل اسيد سيتريك، ماليك وينيك، سالسيليك،6% قند، 4/0% آلبومين و 1/0% مواد چرب است.

مغز زردآلو سرشار از ويتامينهاي B1,2  , C ,PP است. مقدار ویتامینA  آن 45 درصد است مغز زردآلو داراي 4% روغن قابل استخراج مثل آسپاراژين،‌آلورون، موسيلاژ، كونگلوتين(كازئين گياهي با فسفر) و 6/0% آميگدالين است. برگ آن داراي گلوكوزيد مولد اسيد سيانيدريك است.

 از مغز هستة آن مادة به نام اسيد پانگاميك يا B15 جدا شده است.(مثل مخمر آبجو، خون گاو نر و جگر اسب).(7و8و64و61) ميزان سيانيد آن از 2تا 2000 ميلي گرم در صد گرم آن متغير است. تاننهاي آن مثل كاتشين، پروآنتوسيانيدين، كلسترول،‌استرون و استروئيدول و در برگها فلاونول متعدد(مثل كامفرول كوئرستين) و گليكوزيدها مثل روتين يافت مي شود.(64)

در دانه هاي (هسته) زردآلو 8% در درخت‌ آلو5/2% و هلو تا6% آميگدالين دارد و در هسته هاي تلخ مقدار آنmg130 در صد گرم مغز مي رسد.(59)

جز آميگلالين، تركيبات ديگر سيانيدريكي مثل پروناسين و ماندلونيتريل و امولسين و سيتوسترول در آن ديده شده است.(57)

درختي است زيبا،6-3 متري، داراي برگهاي ساده با پهنك مدور قلبي است منتهي به نوك تيز، رنگ سبز روشن(مايل به زرد آن) ظاهر مشخص و متمايز از بقيه است. گلهاي آن درشت، عاري از دمگل، سفيد مايل به گلي، مركب از 5 گلبرگ با پرچم زياد به وضع منفرد با 2 تايي در كنار هم روي شاخه ها، ميوه اش در انواع وحشي كوچك و نيمه مطبوع و پرورش يافته آن درشت، خوش طعم، ميان بر زرد و در داخل آن هسته اي 3×5/1 سانتي كه برخلاف هلو ظاهر ناهموار ندارد. درون هسته(بر حسب نژادها) بادامي درشت با طعم تلخ يا كمي شيرين است.

منشأ درخت تركستان و منچوري است. تكثير آن از طريق پيوند آن انجام مي گيرد و  هستة آن فقط به منظور بدست آوردن پايه براي پيوند كاشته مي شود. پيوند زردآلو معمولاً در ارتفاع80-10 سانتي متر بالاي خاك مي زنند(7و8و59و 1و57 و71 و16)

1-آلو سياه2- زردآلو 3-نوع غنجار(به زيان بلخ) كه مستطيل و زرد و قرمز است4- نوع سفيد بزرگ و شيرين در عراق به نام شاهلوج(شاه آلو)5- نوع جبلي كه قرمز رنگ و ترش مزه است.6- نوع چشم گاوي(5ص29) نوع زردآلو در آذربايجان، مرند، مراغه،‌ اروميه، خراسان، سيستان، كرمان،‌ ابرقو، سراب و كلاك تهران(1)

خوردن زياد آن باعث مسموميت با سيانيدها مي شود(بيش از 20 مرگ و مير تاحال گزارش شده). تجزيه آميگدالين آن توسط ویتامین C زياد، گرما، گلوكوزيدها باعث آزاد شدن هيدروژن سيانيد(HCN) و قند و نيز آلدئيد مي شود.(9)

 اين سيانيد از طريق گوارش سريعاً جذب مي شود و باعث نارسايي تنفسي مي شود. مسموميت با آن از سرگيجه، سردرد،‌تهوع و خواب آلودگي شروع مي شود تا افت فشار، ديسفوني، تپش قلب،‌تشنج و پارالزي و كوما و مرگ. مدت آن15-1 دقيقه بعد از مصرف است. مسموميت مزمن آن باعث افزايش تيوسيانات خون، گواتر، كانسر تيروئيد و ضايعات عصب بينايي و آتاكسي و هيپرتوني، كرتينسيم و عقب ماندگي ذهني مي شود.

آگرانولوسيتوز نيز گزارش شده. چون جذب سيستميك B گلوكوزيدها از طريق مصرف خوراكي كم است، مسموميت با آن نيز نادر است. بيشتر مسموميت با آميگدالين در اثر مصرف هستة زردآلو است. درماتيت آن در اثر مالش روغن هسته به دست ايجاد مي شود. در حاملگي و شيردهي مصرف هستة زردآلو ممنوع است. خوردن مواد سيانوژنيك هستة آن باعث اثرات تراتوژنيك مي شود.

هرچند در سه ماهة آخر حاملگي خوردن هستة آن مسموميت حاد ايجاد نكرده ولي در موشها كه با هستة زردآلو تغذيه شده اند بچه هاي طبيعي به دنيا آوردند ولي با وزن كم(64و57)

مقدار زيادي مغز هستة زردآلو بخصوص در اطفال مسموميت مي دهد.(7) گلوكوزيد غالب آن آميگدالين است و پروفازين كه با خشك شدن برگها كم مي شود، موجب مسموميت در دامها و انسان مي شود.(59)

آن سريع التعفن و نفاخ و مولد آروغ ترش و مضر سرد مزاجان و خوردن آن بعد از طعام و آب بعد از آن بغايت مضر است(6و3) ) و چون در معده زود فاسد مي شود تبها بدنبال دارد(34) و خلطي كه از وي تولد كند،‌ بد باشد و مرطوب را آروغ ترش آرد(50) دوز زياد سيانيد آن سرگيجه،‌تهوع،‌ استفراغ،‌  سردرد،  دیسنپه، اسپاسم و مردمك گشاد و آريتمي مي دهد. دوز مرگ آور آن30گرم در بالغين از عصارة آميگدالين است.(57)

مقدار خوراك آن 15 گرم و از روغن مغز آن تا 5گرم است(7) ميزان مصرف روغن آن كمتر از50 ميلي گرم يا 30 گرم مغز هستة آن است. بيشتر از آن مسموميت مي دهد(64). ميوة تازه100-50گرم(61) قدر شربت روغن مغز آن حداكثر سه مثقال(3و6)

الف)طبق نظر حكماي قديم:

 زردآلو گرم وتر است و روغن هستة زردآلو گرم و خشك است. كمپوت زردآلو رفع تشنگي مي كند آن از شفتالو بهتر است هستة آن درمان بواسير است. خوشاب زردآلو خشكيده در تبهاي گرم مفيد است(34).

آن جهت نرم داشتن طبع ازميشو و آلوسياه و زردآلو و خرماي هندي و ماش مقشر و كشك جو همه به شيرة مغز بادام مسكه كنند(41) و در بوي گند دهان سوخته زاج و بيخ سوسن و زعفران و عسل عجين كنند و حل كنند و سپس با سركه خالص يا مخلوط با گلاب مضمضه كنند. اگر خلط صفرا در معده يا پوست دهان عفونت يافته بهترين درمانش زردآلوي تازه است كه ناشتا تناول كنند و اگر زردآلو يا هلو تازه گيرند يا خشك آن را خيسانده ناشتا بخورند بويژه زردآلو خشكه را(34ج3)وصفرا را سود دارد، چون خرماي هندي.(72)

به قول عده اي ديگر در درجة دوم سرد و تر مفتح سدد و ملين صلابات و شيرين آن ملين طبع و موافق محرورين مادام كه در معده فاسد نشده و جهت تشنگي معده و تسكين غليان خون و رافع آروغ و خيساندة خشك او چون صاحب تب حاد و بارد از آن بخورد و آب گرم و عسل بعد از آن بنوشد و قي كنند،‌اخلاط كراتي و زنجاري دفع شده، رفع تب گردد و از مجربات شمرده شده و مغز دانه اش و روغن آن مفتح سدد و ملين صلابات و رافع درشتي جلد و خشونت حلق است.(3و6)

و تخم آن مبهي و بطئي الهضم و مصلح آن بريان كردن و نمك برآن زدن است و روغن همة اقسام تخم آن مفتح سدد و ملين و رافع خشونت حلق و روغن مغز تلخ آن به قدر يك مثقال كشنده كرم معده و محلل اورام مقعده و بواسير ظاهر و باطني چه خوردن و چه ماليدن(6) اگر خشك آنرا تر كنند،‌ آب آن تشنگي را بنشاند و بوي دهان ناخوش را زايل كند روغن مغز آن بواسير را سود دارد(50)

جالينوس گفته: در مقايسه با شفتالو، براي معده بهتر است. و ابن ماسويه گفته: خلط بدتري را توليد مي كند و توليد تب هاي مزمن مي كند و ماس جويه گفته: توليد خلط غليظ مي كند. و من(رازي) گويم: فكر نمي كنم چيزي سردتر و ضعيف كننده تر از زردآلو براي معده باشد.(64 و39)

ب)طبق نظر نويسندگان معاصر:

 اين گياه، روغن هستة آن در درمان سرطان بدون توجه به سمي بودنش مصرف مي شود(64) ميوه اش مفيد و مغذي(61) و اثر درماني رفع اسهال‌هاي ساده دارد. اما به حالت خشك شده ملين است و براي آن اثر تصفيه خون نيز ذكر شده، مصرف آن براي مبتلايان به ورم مفاصل و كم خوني ناشي از خونروي و درمان كم خوني و در كودكان مبتلا به نرمي استخواني و اطفالي كه رشد كافي حاصل ننموده باشند، توصيه شده، مغز دانه ها خوش طعم و چند قطره روغن مغز دانه در گوش، صداي گوش را از بين مي برد.

قراردادن گوشتدار آن روي پوست صورت اثر نرم كننده و مفيد در پوست هاي خشك بخصوص اگر بعد از يك لوسيون مقوي به پوست اثر داده شود نتيجه بهتر است.(8)

 در كره از مغز هسته به عنوان داروي سينه معالجه خشكي حلق و گلو استفاده مي شود. در چين به عنوان تصفيه خون و ضدسرفه، مسكن ناراحتي مركز تنفسي و مقوي و ضد تشنج و براي سرماخوردگي سخت و آسمهاي برونشيتي، روماتيسم و ورم پا و يبوست بكار مي رود. جوشانده برگ پخته آن اشتهاآور و در هندوچين له شدة آنرا مي جوند ولي نمي بلعند تا لوله هاي برونشي را از سرما زمستان محافظت كند.

استوارت گويد كه گل و برگ و مغز هسته آن در موارد فوق مؤثر است.

 زردآلو به عنوان ميوه هاي ضدسرطان ريه و لوزالمعده قرار دارد. مغز هستة آن مثل هلو و آلبالو و سيب و آلو داراي B17 است كه در حد مجاز ضدسرطان است(7) روغن هستة آن مشابه روغن بادام شيرين است و بعنوان حامل در تهيه صنايع داروسازي بكار مي برند(9)[1]

[1] منابع:

1-زرگري ج2 ص229               7-گزيده گياهان ص779                 13-WHOج3ص64

2-قانون ج2 ص228               8- دكتر ائينه چي ص247و ص1009        14-دكتر مبين ج4ص216

3- آندرسون ص32                9-تحفه ص812                   15-الحاوي ج21 ص348

4- تطبيق نامها دكتر قهرمان ج1ص282   10- قرابادين ص406                   16-تقويم الصحه ابن بطلان ص12

5-معارف ج2ص134                11-طب نبوي ذهبي ص200                17-من لايحضر ص67

6- گياهان سمي ص232            12-ذخيره ج3ص148                     18-گیا دکتر گل گلاب ص101