کاهو (وحشی و اهلی)

فارسی: کاهو(وحشی و اهلی)

علمی: Lactuca sativa wild کاهو

انگلیسی: wild lettuce، Lettuce

عربی: خس الزیت، خس بری، خاس(56)

دارای اسید سیتریک، مالیک، اکسالیک و فنولیک است و آلکالوئیدهای آن، هیوسیامین، اسکوپلامین و فلاونوئیدهای مثل آپی ژنین، لوتئولین دارد.مانیتول و رزین و قند نیز دارد(و8و7،61،64).

 در هر صد گرم کاهوخام: آب94% + انرژی18 کالری+ پروتئین3/1%+قند3%+ کلسیمmg68+فسفرmg26+ آهنmg4/1 و مواد چرب3/0 گرم+ سدیمmg 9 و پتاسیم mg264 و ویتامینC,B1,A جزیی یافت می شود.(7) و بقولی دارای لاکتونهای سرگوئی ترپن( مثل لاکتوسین و لاکتوپویکرین) و تری ترپن ها( مثل Taraxasterd و بتاآمیرین) است.(73)

نوع وحشی گیاهی است یکساله، تا 5/1 متری، برگها سبز مایل به آبی مات، منقسم به قطعات باریک، دانه های کناره برگها هر یک به خار کوچکی ختم می شود، اندازه 10×30 سانتی، ساقه خشن که در انتها به شاخه های باریک و دراز با ظاهر خمیده منتهی می شود. کاپیتولهای آن از گلهای زبانه ای(دراز) زرد رنگ در آخر خرداد تا مهر، میوه آن خاکستری، کناره ها تیز در انتها به تارهای کوتاه ختم می شود.

به حالت وحشی کناره جاده ها، اراضی سنگلاخی بوستانها و گودالها می‌روید(7و8و11و73)

 نوع معمولی برگهایی پهن، آبدار، سبز روشن و گلهایی زرد، شفاف کمی شیرین، نازک و لطیف مطبوع و خوردنی است.

از طریق بذر کاشت می شود. در اوایل بهار کاشته می شود( برای برداشت تابستانه)(7و8)

 برگهای گیاه را در تیر تا شهریور جمع آوری می کنند. بیشتر در شیبهای آفتابگیر، سنگلاخهای اطراف پرچینها، بیشه ها و جاده ها نوع خودرو می روید.(8)

1- نوع وحشی(=L. serriola) در کندوان، گرگان، بجنورد، دره هراز، سیاه بیشه،20 کیلومتری شرق ارومیه، مرند، خمسه، زنجان، دشت ارژن، تل خسروی، شیراز، لار، میناب، سیستان، شهبازان لرستان، همدان، طاق بستان کرمانشاه، راه تهران به قزوین، سمنان، دامغان، قمصرکاشان یافت می شود.

2- L. Sorar oleifera در ناحیه عشیای مصر و سودان جهت استخراج روغن آن مصرف می شود.

3- نوع خوراکی که در بیشتر مناطق ایران کاشته می شود.

4-نوع اللبنlactuca viresa که لاکتوکاریوم را از آن می گیرند.

5- نوع جارو همدانیL. orientalis در دامنه های زاگرس و استپ البرز می روید. درختچه ای کم برگ، شیرابه دار، ساقه سفید، رگه های سبز حداکثر1 متری می‌باشد.

6- نوع (پایا)L. perennis در نواحی مختلف اروپا مصرف سالاد دارد. با گلهای آبی، پهنای دانه 7 میلی متر+ برگهای پائین بسیار بریده در زمین آهکی.

7- نوعL. muralis اثر درمانی شبیه کاهو در قره داغ آذربایجان و نواحی سنگلاخی علی بلاغ

8-نوعL. viminea با ارتفاع5/1 متری، ساقه راست، برگها منقسم با کناره دندانه دار، پهنک برگها بصورت بال باریکی در طول ساقه، گل ها زرد در نواحی مختلف اروپا و آسیا یافت می شود(8 و16)

9-به قول دیگر نوع بیدیL. Sadigna لبه برگهای بی دندانه و کنگره، برگهای وسط ساقه دارای پوسته نوک تیز، ساقه بی خار، در صحراها، تابستان گل می دهد و دوساله است.(16)

نوع وحشی، آلرژی زا است که به صورت درماتیت و کهیر است. مقدار زیاد آن سمی است و بصورت ریوی، دیسپنه شدید، ضعف می آورد. در دوره های مسمومیت آن، دپرس تنفسی، کوما و مرگ گزارش شده و در شیردهی و حاملگی ممنوع است.(25و64و73)

علت مسمومیت آن را آلکالوئید هیوسیامین آن دانسته اند(8) در نوع اللبین آن (نوع چهارم)مسمومیت آن بصورت تهوع، استفراغ، بی نظمی تنفسی و قلب، باز شدن مردمک، اختلال بینایی و صدا در گوش و تعریق دیده می شود(8و21و73) مسمومیت آن در اثر خوردن مقدار زیادی برگ تازه ایجاد می شود که با علائم بالا است.(73)

در نوع خوراکی مصرف زیاد آن باعث کاهش نیروی جنسی، فراموشی، کمی حافظه و ضعف دید و ازدیاد نفخ معده و تخم آن سرد و خواب آور است و مضر نیروی جنسی. لاکتوکاروم و عصارۀ کاهو با مواد قلیایی ناسازگارند(7). زیادی آن مضر باه(جنسی) و مولد ریاح و مضر صاحب سل و ربو(آستم) و مورث نسیان(فراموشی) و ضعف باصره و تخم آن مضر باه و مصلح آن مصطکی یا خشخاش می باشد.(3و6)

لاكتوكاريوم بصورت حب 1/0گرم در روز در شيره تازه6/-2/0 گرم و برگ و ساقه60-30 گرم در روز و گرد دانه4-2 گرم در روز آرام كننده است.

آرام كننده آن شامل: 1- آب كاهو صد گرم+ 2-آب خرفه صدگرم 3- شربت ليموترش سي گرم+4- شربت بنفشه 20 گرم و 5- آب بهار نارنج ده گرم مخلوط كرده آب آنرا گرفته يك قاشق سوپخوري هر بار در طول روز (61و8)

عرق كاهو:

ساقه و برگ آن پانصد گرم در يك ليتر آب تقطير كرده تا آب مقطر به نیم لیتر برسد. به عنوان پوسيون مسكن مصرف دارد.(7)[1]

[1] منابع:

1-تحفه ص342                                                          5-دكتر زرگري ج3ص226          9-گياهان سمي ايران ص140

2-دكتر آئينه چي ص1032                                           6-معارف ج1ص200                 10-گلچين دكتر صفايي ص23

3-قرابادين ص193                                                     7-دكترآندرسون ص266              11-پرورش گياهان ص349

4-قانون ج2ص404 و ج3ص 74وص44وص328        8- گزيده ص282                       12- تطابق نامها  دكترقهرمان ج1ص133

وج4ص109وص87

13-دکتر گل گلاب (گیا) ص169

14 PDR اثر پروفسور دیوید هبرص873

 الف)طبق نظر نویسندگان معاصر

1-نوع وحشی آن جهت خواب آور ضعیف(دررفتار) و در بی قراری کودکان، سرفه های تحریکی، دسیمنوره، کمردرد مصرف می شود(64) و اثر مدر در خیز عمومی و آرام کننده، ضد تشنج و رفع سرفه های تحریکی درد معده، مالیخولیا(61و8) در هند جوشانده تخم آن به عنوان نرم کننده، خنک کننده، آرام بخش و ضدعفونی کننده مصرف می شود.(7)

2-نوع خوراکی به مصرف تغذیه از نظر درمانی اثر نرم کننده، آرام کننده خواب آور و عصارۀ سفت آن بنام تریداس آرام کننده و خواب آور ملایم است(73و61و15و8) در چین تخم آن به عنوان شیرافزا، ضددرد و مسکن، مدر، در موارد لومباگو، آبسه ها و التیام زخم ها بکار می رود. خود گیاه به عنوان بادشکن، ضدسم، ملین و مسهل و رفع تشنگی و  حشره کش بکار می رود. در مغولستان برای رفع ناراحتی کبدی بکار می رود(7) در استعمال خارجی اعضا له شده در رفع بادسرخ، التهابات سطحی ورم حاد چشم و بصورت تنقیه در رفع تحریکات روده بکار می رود(8) نوع وحشی تسکین دهنده نگرانی اضطراب و بی قراری و آرام کردن گوارش فعال مصرف می شود.(25) در ورم کیسه صفرا، آب کاهو+ ماءالشعیر و عناب و ترنجبین: آب کاسنی و خرفه تازه مفید است و تخم آن در شب ادراری و بی اختیاری دفع منی مفید است.(15)

طبق نظر یک دانشمند ایرانی تجربیات نشان داده شده گیاه فاقد اثر روان گردانی است و بدین منظور مصرف آن توصیه نمی شود. (9)

ب)طبق نظر حکمای قدیم:

نوع کاهو خوراکی سرد و سریع الانحداد(زود هضم) و مولد خون صالح رقیق، مفتح سرد و مدر بول و منوم(خواب آور)، مسکن تشنگی و التهاب و رافع خمار و مانع سستی و ملین طبع و جهت امراض حاد و درد پستان و حرقه(سوزش) مثانه و بول و درد سر و برانگیختن اشتها و تخم آن سرد و خشک و مخدر و جهت نزله و زکام و درد سینه و تقطیر بول و سیلان منی مفید است.(3و6)

ضمادش درد مفاصل را دواست. کاهوی کال خواب آور و علاج بی خوابی است و با سرکه اشتهاء آور و جهت یرقان مفید است و تخم آن آرزو جماع را می نشاند و خواب جنسی(احتلام) را ببرد.

کاهو خودبه خود نه شکم بند آرد و نه ملین است زیرا نه شور مزگی دارد و نه از کسی بول را ریزش دهد!!(34 ج2) و اگر خواستی به بیمار همراه سردی غذای ملین دهی با سرکه بهتر است(34) و در بی خوابی به علت تب باید روغن دانه آن را و نیلوفر و کدو را تنها با هم به بینی کشند و بو کنند(34) در سکته مغزی اگر علت تنها سوء مزاج گرم باشد خنک کننده ها مثل روغنهای گل و بید و تخم کاهو(اگر درد بسیار شدن یابد) به کاربردن روغن تخم تخم بنگ هم دوا باشد(34ج3) و در سردردی که از اثر نیروی احساسی است باید غذاهایی از گوشت ماهی بخورد و اگر لازم است شربت خشخاش یا تخم کاهو بخورد و بر سر بمالد(34ج3) و در آماس زبان اگر ورم گرم باشد بعد از خون گیری افشرۀ کاسنی و کاهو و تاجریزی و ماست و گلاب گل در آن پخته افشرۀ هفت بند و پوست انار و شفتالو ماساژ دهند(34ج3) و اگر سردرد شدت زیادی داشت می توان از پوسته خشخاش با آب کاهو یا تخم کاهو در آب آن سائیده به گیجگاه مالند(39) حفص الابار از امام صادق(عليه السلام)روايت كرده که فرمود:« بر شما باد به کاهو که آن خون را ساکت می کند» و پیامبر(صلي ا…عليه و آله) فرمود:« کاهو بخورید که آن باعث خواب کوتاه و هضم غذا می شود»(45)