قاموس مداوا با غذاوگیاه
اثر دکتر احمد قدامه
انتشارات النفائس بیروت،
ترجمه دکتر محمد حسین ورپشتی
133) سلق=چغندر= La bette (The whitebeet)
گیاهی زراعی از تیره Chenopodiees که دارای گیاهان چغندر، اسفناج، گیاه شور و غیر است. چغندر از ۳۰۰ سال قبل از میلاد شناخته استفاده شده.
اعراب از قدیم آن را می شناختند و در آثار کتبی آن درج شده در حدیثی از پیامبر اکرم(ص) آمده که ام منذر دختر قیس انصاری گفت: « رسول خدا(ص) با حضرت علی(ع) وارد شدند و نزد ما انگور سیاه آویزان بود، پس حضرت (ص) از آن خورد و حضرت علی(ع) نیز از آن خورد بعد رسول خدا(ص) فرمود: « یا علی، بس کن که شما ناقه هستید» ام منذر گفت: « پس برای آنها چغندر و جو گذاشتم» پیامبر(ص) فرمود: « ای علی جان از این بخور که برای تو موافق تر است» زراعت چغندر از اعراب سوی اروپا رفت و شارلمان فرانسوی که معاصر هارون الرشید بود دستور به زراعت چغندر در باغ خود کرد و این کار را از روی علاقه ای که به آن داشت، کرد. اطباء قدیم از چغندر زیاد گفته اند آن دو نوع است:
1)سیاه از شدت سبزی که نوع معروف است 2) سپید که ریشۀ آن مرطوب و در آن اثر تحلیل و تلیین است.
در نوع سیاه اثر قابضی به خصوص اگر با عدس بخورند و نوع سپید آن ملین است با عدس و هر دو نوع قلیل الغذا و عصارۀ برگ آن جهت ترک پا و پسوریازیس و کک مک اگر به صورت پماد مصرف شود و ریشه‌کنی زگیل و رسیدن ورم ها به کار میرود و آب آن نافع در زخم بینی و تسکین درد دندان و شستن با آن باعث رفتن پوسته پوسته شدن سر و با سرکه و خردل در درد کلیه و مثانه و امراض مقعد و کک مک و همۀ اجزاء آن باعث ایجاد نفخ و باد روده می‌شود.
اگر آب آن را با عسل یا روغن بادام بمالند, جهت نقرس و درد مفاصل خوب است.
در طب جدید: چند قرن است که برگ تازه چغندر در تغذیه به کار میرود. آن مرطب ,ملین , مدر بول و حاوی ویتامین A و C و آهن و آثاری شبیه اسفناج دارد. جوشانده 50-25 گرم از آب آن به عنوان ضد التهاب مجاری ادراری و بواسیر و امراض جلد به کار میرود. آب پز برگ آن به صورت پماد جهت بواسیر و سوختگی و دمل و ورم به کار میرود. جوشانده 15 گرم از برگ آن در آن جهت اضطراب مجاری بول و کبد به کار میرود.
134) سماق Le sumac (The sumac)
که به آن التمتم و العبرب و العنزب هم گویند. درختی کوچک از تیره Ancarotiacea که در این تیره پسته و بنه و بلادر آمریکا و سماق هم هست. این درخت در سرزمین آمریکا و اروپا و آسیا کشت می شود.
درخت ۱۵ قدم قد میکشد .گل آن در ماه شهریور و مهر در می آید و حبه های سماق در ماه ایلول (=دی) و تشرین (= بهمن) که مثل عدس است و در ترشی خوراکی مصرف دارد، به دست می آیند.
در طب جدید: جوشانده سماق به صورت غرغره در التهاب حلق و اگر بنوشند در درمان اسهال به کار میرود. گرچه باعث باد معده می شود، همانطور که بلغم (و املاح) ایجاد می‌کند، بنابراین رب انار و لیمو و غوره برای آن برترند. ابوعلی سینا فرموده: « آن باعث تقویت معده، جلب صفرا، مانع از ورم و جای سیاهی آن می‌شود. در عفونت ها و بواسیر مفید است. صمغ درخت آن اگر بر دندان بمالند، درد آن را ساکت کنند »گفته اند اگر آن را در آب گل سرخ نهند و سرمه کنند و جلوگیری از چشم درد و تقویت کره چشم کند و نافع در عفونت پلک و چرک گوش و تسکین عطش اشتهاء به غذا و حقنه با آن اسهال خونی و بواسیر و ترشح رحمی مفید است و برگهای سماق پاک شده قابض است و مضمضه با آن در زخم لثه و سماق عطری معروف در شام بنام الدقه و استعمال نیم کوب آن با زیره جهت توقف غثیان و قی و مضمضه با آن در ورم لثه و کوبیده آن با گشنیز نمک و زیره به صورت قووت ومقوی هضم و باز کننده اشتها خوب است. سماق در بعضی خوراکی‌ها جهت مزه ترشی آنها به کار میرود تا آن را نیکو و دهان را خوشبو و با اضافه کردن صعتر، ترشی نیکو به دست می آید در صنعت دباغی پوست به نام گیاه پوست سازان (= حشیشه الدباغین) در قدیم مصرف می شد.