قاموس مداوا با غذاوگیاه
اثر دکتر احمد قدامه
انتشارات النفائس بیروت،
ترجمه دکتر محمد حسین ورپشتی
42)بقره=گاو ماده Les boeufe-Bos ( the beef)
بقر یک اسم کلی است که شامل گاو نر و ماده می شود از گاو و نژاد های زیادی است از جمله گاو بلدی، جولانی، عکش و انواع دیگر.
لفظ بقر در عربی به جنس کلی گاو گویند چه نوع مادۀ آن را بقر و نوع نر را «ثور» گویند و گوساله را عجل و گوساله ماده را عجله گویند.
نزد اعراب: گاوها در اراضی درخت دار می چرند و از آب و سایه آن بهره مند می گردند و آب صاف شده را دوست دارند بر عکس اسب و استر , حدود ۹ ماه حاملگی دارد و اگر گوساله و ی مرد یا کشته شد، شیرش جاری نمی‌شود و بی تابی وی آرام نمیگیرد، برای همین قصابان پوست گوساله آن را پر از کاه کرده و نزدش می گذارند تا شیر دهد و آرام گیرد و به آن «البو» گویند گاوها به گشادی چشمان و صورت شناخته می شود، برای همین است که بعضی شعرای عرب جمال گاو و فواید آن را برای انسان گفته اند از جمله احمدبن علویه اصفهانی در اول قرن سوم:
یا حبذا محضها و رائبها- وحبذا فی الرجال صاحبها.
عجوله سمحه مبارکه- میمونه طفح محالبها،
تقبل للحلیب کلما دعیت- ورامها للحلاب حالبها.
در قرآن نیز نام بقره و در سورۀ یوسف آیه 43 و انعام آیه 144 و در سورۀ بقره آیه 67-71 آمده است
جاموس یا گاو نر: از جمله گاوهایی که در بلاد عربی و مصر زیاد است. جاموس است که حیوان اهلی مفیدی است و جهت نقل و انتقال و کشاورزی و استفاده از گوشت و شیر آن استفاده می شود.
آقای جاحظ دربارۀ جاموس گفته: « جاموس آهوی گاوان است از پشه عاجزتر و بی آزارتر است و در فرار به سوی آب از همه بیشتر فعال است ولی با فراغ بال به سوی شیران میرود .
حکایت شده از معتصم با الله عباسی که او دو جاموس داشت که بر شیری حمله ور شدند و پیروز شدند یکی از آنها فرزند دیگری بود. بعد گاومیش تنهایی را به جلو شیر فرستاد ولی او پشت کرد و فرار کرد و این گفته او است « نیرویش در دهان و کف و کف دست هایش و جرات او عظیم و نیرو و قوتی شدید دارد و صبر زیاد و پریدن عظیمی که در جاموس نیست و او جز شاخ چیزی برای دفاع ندارد اگر چه شاخ وی نیز به سختی شاخ گاو وحشی هم نیست و این قدرت ایستادگی وی در برابر شیر دلالت در نیروی عظیم جسمانی وی است.»
شیر گاومیش از لذیذترین شیر ها است همان طور که گوشت و شیر و پوست و سر او و گوساله وی مورد مصرف انسان‌ها است.
76) الجوز=گردو L,noyer (The walnut)
جنس از تیره گردو با حجم بزرگ و عمر طولانی با میوه زیاد و در هر مکانی کشت میشود و در خاک غنی از مواد رسوبی رشد می کند. انواع:
- گردو سیاه در آبگیرهای شرقی آمریکا می روید 2) گردوی ارمد در آمریکای شمالی می روید از نظر روغن، غنی ترین گردو است و در صنعت شیرینی پزی بکار میرود. 3) گردو انگلیسی که در ایران و چین و جنوب اروپا می روید و آن گردو ممتاز است.
تاریخ آن به زمان گذشته دور برمی‌گردد و آثار برگ آن در اماکن تاریخی ماقبل تاریخ یافت شده و رومیهای در عصر ثیبرس آن را می کاشتند.
موطن اصلی در آسیا بوده و میوه آن در قرون وسطی گران بوده و از غذاهای گران که در زمستان معرفی می کردند.
در نزد اعراب:
اعراب از قدیم آن را می‌شناختند و در کتب قدیم نام آن موجود بوده و شعرا در وصف آن گفته اند مثل ابوطالب مأمونی: «و محقق التدویر یبعد نفعه- من کف من یجنیه مالم یکسر/
در یسوغ لاکلیه یضمه- صدف تکون جسمه من عرعر».
اطباء قدیم گفته اند: آن سخت هضم است و برای معده بد و مربی آن با عسل جهت معده مرطوب نافع است تازۀ آن بهتر و آن شدید الحراره و چاق کننده و باعث ورم لوزه ها و ایجاد بثورات در دهان و مصلح آن خوردن انار ترش و بعد از آن است اگر بجوشانند و پوست آن را بکنند اصلح است و مانده آن جایز نیست که بخورند.
تازۀ آن جهت کک و مک و تشنج و صورت مفید است. پوست خارجی آن اگر با عسل پخته شود داروی نافع و جهت بیماریهای دهان و حنجره و عصارۀ برگ آن مفید در درد گوش است، میوه گردو فایده زیاد در غذای انسانی دارد و قدیمی ها مغز گردو را شبیه مغز انسان دانستند و گفته اند پوست سبز تازۀ آن مثل پوست سر انسان با موهای آن است و پوست محکم آن مثل جمجمه و پوست نازک داخلی مثل مغز است و از این نتیجه گرفته اند که گردو به این شکل خلق شده و جهت شفاء کلیه دردهای سر انسان است.
از نظر غذایی: نیز ارزش غذایی بالایی دارد مثلا ۵۰۰ گرم از گردوی پوست کنده خشک حاوی ۳۵۰۰ کیلو کالری حرارت دارد که این مقدار بیشتر از نیاز انسان در ۴۸ ساعت است.
گردو قند و آب کم دارد اما مواد چربی زیاد تر دارد و پروتئین آن نیز شبیه پروتئین گوشت است. اگر گردو با بادام و فندق با هم بخورند از گوشت غنی تر می شود و گوشتی که در آشپزخانه طبیعت مخلوط از گردو و بعضی حبوبات کوبیده است.
اضافه بر این گردو غنی از ویتامین‌ها و املاح معدنی است مثل فسفر که در کبد و تخم و ماهی و کمی در برنج هم هست نیز ویتامین بی و سی بیشتر از سیب دارد اما ویتامین A کم دارد در هر صد گرم آن ۵۰۰ میلی گرم فسفر و ۶۸۰ میلی پتاسیم دارد.
در طب جدید: در طب جدید توصیه به خوردن گردو در اطفال شده است چون حاوی ویتامین دی،A و کلسیم و آهن است و در مقاومت افراد ناتوان و کم خون و رشد اطفال مفید است. به شرط آنکه از آن زیاد دهند و توصیه شده در افراد دیابتی بدهند و کسانی که با فکر خود زیاد کار میکنند و نیز در کسانی که دچار بی‌اشتهایی یا ورزشکار یا کارگر هستند به شرط معده سالم توصیه شده.
گردو در کسانی که معده ضعیف دارند یا مرض کلیه و کبد دارند یا زخم معده یا دل پیچه و سوء هاضمه دارند یا زیاد چاقند یا التهاب حلق و لثه دارند ممنوع است. در اینجا صفات مفید برف روغن گردو می آید: 1) کشتن کرم روده که روغن گردو با سیب زمینی دهند 2) روغن گردو با روغن یاسمن باعث تقویت عضلات و کاهش درد مفاصل میشود.3) جهت علاج بثورات و التهاب پلک که با آب جوشانده برگ آن و نیز در امراض جلدی و تقویت مو و قطع ترشحات مهبل
(۲۰ گرم در لیتر آب جوشان) 4) نوشیدن جوشانده پوست گردو سبز (۳۰ گرم در لیتر آب و کمی شکر) باعث باز کردن اشتها و تقویت جسم
- جوشانده برگ گردو در سل و کم خونی و امراض استخوانی و شستن چشم و در اگزما مفید است.
اختیار گرو که پوست خارجی آن سبز و درخشان و پوست آن تماما کنده شده بهتر است که حفظ گردو در شن باشد که یک لایه شن و یک گردو باشد و جهت برگشت ظاهر آن باید آن را در آب نمک چند دقیقه جوشاند بعد در آب سرد ریخته و در روز دوم پوست آن را کند و مدتی در شیر گذاشت.