قاموسنامه – سیاه دانه و سیب زمینی

قاموس مداوا با غذاوگیاه

  اثر دکتر احمد قدامه

انتشارات النفائس بیروت،

 ترجمه دکتر محمد حسین ورپشتی

153) شونیز= سیاه دانه (The nigella)

اسم فارسی است که گیاهی که در مصر و شام به نام  حبه البرکه گویند.

81)حبه البرکه=سیاه دانه La Nigelle (The Nigelle)

گیاهی از تیره Renan culacee که دانه آن کاشته میشود به نام شونیز یا سیاه دانه که لغت فارسی است. در مصر و شام به نام حبه البرکه یا حبه السودا و اسم علمی Nigella sativa که سه نوع داده است 1) سیاه دانه دمشقی یا شعور ونوس 2) سیاه دانه حقلی 3) سیاه دانه کاشتنی (= مزروع) که به صورت ادویه به کار می‌رود و از آن در شیرین های زیاد مصرف میکنند . در مصر بنام المفتقه که هم مغذی و معرق و شاد کننده و دافع بادهای شکمی است و در بازار بنام القرطاس. در فلسطین با شکر و سیاه دانه و نشاسته گندم شیرینی می سازند که به پنیر و غذاها, برای خوشمزگی می زنند.

 در کتب عربی آمده: آن باعث از بین رفتن زگیل سردرد و زکام و عطسه می‌شود (اگر بذر را بجوشانند و در پارچه بریزند و بخور دهند) و اگر آب آن را بخورند با عسل تب های کهنه را می برد و اگر با سرکه بپزند و آب آن را مضمضه کنند (در حالت ملایمی) درد دندان را در اثر سردی می برد.

مصرف آن با کشمش هر روز رنگ صورت را سرخ و باصفا می‌کند و اگر با روغن زیتون و البان بنوشند, قوۀ جنسی بعد از کاهش برمی‌گردد و ادامه نوشیدن آن باعث مدر بول و قاعدگی و شیر پستان میشود. از بذرهای آن روغن می گیرند.

اگر بمالند, باعث آرامش اعصاب آن نقاط و مفید در سرفه عصبی می‌شود و باعث بهبود خلط های سینه و بهبود هاضمه و جریان افتادن بزاق و بول و قاعدگی و دفع باد شکمی میشود.

 

37) البطاطا=سیب زمینی L,pomme de terre (the potate)

کاشتنی از تیره بادمجان که زیاد کشت می‌شود اما در کتاب مفردات اشاره‌ای به وی نشده محل اصلی آن آمریکا بوده و قبل از کشف آمریکا آن را نمی‌شناختند.

لغت patate لفظ فرانسوی است که از اسم اسپانیایی patata batata آمده و اسم علمی آن Solanum tuberssum  است که در مصر به نام البطاطیس در شام و بطاطا است.

از نظر تاریخ روایت شده که در یکی از جنگ های جویندگان طلا در آمریکای جنوبی در سال ۱۵۳۰ میلادی چشم آنها بر برآمدگی‌های گیاهی توده گیاهی در خرابه ای افتاد، پس آنها را برداشتند و پختند و مردان گرسنه آنرا خوردند و دانستند که سرخ پوستان آن مکان آن را به عنوان غذا می خورند و به آن پاپا گویند. 7 سال بعد از طریق جنگ به اروپا آورده شد و در اوایل در طی سالیان دراز به صورت خرافات، اتهامات زیادی در پی داشت که آن باعث انتشار جذام و سل می شود و فقط به عنوان گیاه زینتی پخش می شد.

در سال ۱۵۸۸ نماینده با بوی دو دانه از سیب زمینی را برای دانشمند گیاه شناس «تشار لس »که بر باغ های امپراتور فینیا نظارت داشت فرستاد و او کمی از آن را پخت وبا گوشت گوسفند خورد و بعد از آن زارعین را به کشت آن برانگیخت و به این طریق سیب زمینی برای ثروتمندان جهت علاج بیماریی و برای فقرا برای رفع گرسنگی رواج یافت.

در فرانسه اولین بار خوردن آن در سال ۱۵۸۸ توسط شارل دولیکوز بعد از آنکه چند عدد آن را خورد و برای آقای تاراتوفلی سفیر پاپ در بلژیک فرستاد و آن ها برایش نوشتند: سفیر پاپ چند عدد سیب زمینی را خوردند به شکل خوردن بلوط و هویج و قوت وی تجدید شد به ترغیب من بعد از آن که پوست آن را به راحتی کندم و آن را در ماهیتابه با دو سطح مساوی در یک شوربا پر ملات و ستبرخوردم  طعم آن را از طعم شلغم لذیذتر یافتم».

در فرانسه سیب زمینی با کمک یک داروخانه فرانسه به نام پارمینته که به مسائل غذایی آشنا بود، برده شده، او در آلمان بازداشت بود و سیب زمینی را آنجا شناخت و در فرانسه در اکثر مناطق آن را کاشت و صالح یافت و فکر کرد که همه صنایع بلاد میتوانند چیزی مثل سیب زمینی درآمدزا بکارند.

علیرغم کراهت مردم از آن، فکر خود را به وزیر وقت آقای تورگو گفت و وزیر پذیرفت و آن را در سرزمین‌های تحت امر او کاشتند و آن به شکل خوبی پرورش و گل آن را برای پادشاه و ملکه ارسال کرد و ملکه را با گل آن آرایش داد و بعد از چند روز سبدی پر از سیب زمینی به قصر شاه فرستاد و در یک مهمانی که افراد بزرگ بودند مثل فرانکلین و فوازیه، جلو آنها سیب زمینی نهاد و در صبح روز بعد آنها خریدار بذر سیب زمینی و تعلیم کشت آن شدند و در سال ۱۸۱۳ زمانی که مرد، بر سر قبر وی سیب زمینی کاشتند.

فرانسویان سیب زمینی را جهت ذکر خاطرات او پختند و آن یکی از مواد غذایی فرانسه شد بعد از نیم قرن انگلیس مردم خوردن سیب زمینی برگشتند و آن را بصورت کباب پز در خیابان های لندن می فروختند و نقل شده مهاجران انگلیسی کشت سیب زمینی را در ولایت نیو هامشیر آمریکا شروع کردند  در سال ۱۷۱۹, اما امروزه آن در عالم مکان عظیمی دارد و در هر سال ۶۶ میلیون تن از آن مصرف دارد و 130 میلیون فرد برای خودشان مصرف می‌کنند که بیشتر آن در اروپا است و10-9 درصد سیب زمینی در اروپا مصرف می شود در فرانسه 135 میلیون کیسه به انگلستان صادر می شود.

در فرانسه متوسط هر فرد روزانه ۳۵۰ گرم سیب زمینی می خورد که از نان بیشتر است .

حفاظت آن: سیب زمینی بر حسب شکل و ترکیب زمینی که در آن شده و نوع بذر انواع زیاد دارد و نیز بر حسب کود و عوامل دیگر که همۀ اینها برطعم و شکل آن اثر می گذارد. متخصصین تغذیه رنگ زرد آن را به رنگ سفید ارجح می دانند چون میزان ویتامینهای آن در نوع زرد بیشتر است .آن را باید در مکان بادهای معتدل و سایه نگه داشت، چون آفتاب باعث سبز شدن آن می‌شود که مضر است و نیز چشمهای آن حاوی مادۀ مرگ آور سولانین است ودر هنگام مصرف چشمه های آن را باید دور ریخت.

بهتر است پخت آن با پوست باشد و بعد از پخت پوست آن را کند و اگر مجبور به کندن پوست آن شدید پوست را نازک بتراشید وچون ویتامین های زیر پوست نازک آن جمعند، پخت آن با بخار بهتر است.

ارزش غذایی سیب زمینی: سیب زمینی غذای خوبی است و غنی از مواد انرژی زا است و در هر ۱۰۰ گرم آن ۱۰۰ کیلو کالری حرارت است .آن حاوی  ۲۰ درصد قند و 2درصد پروتئین به میزان کافی ویتامین c و انواع ویتامین B است اما روغن آن 02/0% دارد املاح معدنی 5/0% کلسیم است که برای استخوان ها خوب نیست و باید پنیر و شیر و کلسیم با آن خورد.

مقدار مثالی غذای انسانی از سیب زمینی 200-350 گرم در روز و برای ورزشکاران و کارگران 500-300 گرم است.

صد گرم آن از نظر انرژی برابر با ۲ لیتر آب پرتقال با سیب با بیسکویت است و آهن و مس و مواد معدنی دیگر را نیز تأمین میکند.

برای همه افراد سالم سیب زمینی مفید است به صورت شوربا با سبزی از سن ۶ – ۵ سالگی با پنیر به آنها داد. آن برای کسانی که سوء هاضمه و دل درد دارند و یا کمی صفرا و معده ضعیف دارند با کسانی که تحرک زیاد دارند مثل ورزشکاران و کارگران و چوپان ها مفید است.

اما سیب زمینی سرخ شده برای کسانی که جهاز هاضمه ضعیف دارند، مناسب نیست وآب پز ان سهل الهضم است. و سبزیجات و دارچین که به آن تخم یا شیر بیفزایند مغذی تر و زود هضم تر می شود.

سیب زمینی در طب: پزشکان آلمانی در بیمارستان مونیخ دارویی از آن گرفته اند به نام سولانولین که در ۶۲ بیمار زخم معده با زخم روده مصرف کردند و نتیجه آن کوتاه تر از مدت معالجه با همه داروهای معروف بود و روشن شده که آب ۱۳سیب زمینی درد معده را سریعتر زایل میکند و باعث باز شدن اشتها و زیاد شدن وزن میشود. سیب زمینی شیرین شبیه نوع معمولی است و برتری آن به ازدیاد قند آن است و زود هضمی آن.