پنج انگشت، فلفل بری

فارسی: پنج انگشت ، فلفل بری

علمی: Vitex agnus-castus

انگلیسی: chast tree-chast-tree

عربی:شجره ابراهیم ،اثلق،اغنیس،حب الفقد، حب النسل،ذوخمسه اجنحه(56)

 تمام قسمتهای آن دارای اسانس است که مرکب از سینئول و احتمالاً سابونن، پی نن، سزکوئی ترپن است. میوه اش دارای 4/0% از این اسانس است. وجود ماده هومواورئتین در گیاه تأیید شده است(8)فلاونوئیدها ، آلکالوئید ویتی سین و استیگماسترول و آلفا امیرین و بتاسیتوسترول در آن محرز شده(61)نوع چهارم آن آلفاپینن و کامفن و ترپنیل استات و دی ترپنیک الکل دارد(7) در برگهایش آکوبین(aucubin) 3/0% که یک مشتق پاراهیدروکسی بنزویل است و آگنوزید و یک گلیکوزید ناشناخته حدود 07/0%  با روغن فرار حاوی پنین و سینائول و کاستین دارد(65)[1]

و بقولی دارای1) ایریدوئیدها(مثل آکوبوئین و آگنوزید) 2) فلاونوئیدها(مثل کاستیسین، کامفرول تترامتیل اتر،کوئرستاژنین، ترله متیل اتر) 3) روغن گیاهی(حاوی 1و8 سینئول،آلفا پینن، بتا پینن، بورنیل استات، کامفروپی سیمول، سابی نین) 4) اسیدهای چرب(73)

[1] اخیرا دو ترکیب ویتاگنوسین A,B و سه ترکیب دی تریپن شکل به نام ویتاگنوسین CوDوE از میوه آن جدا شده(یاماکسوکی و گونشیلتا از توکیو ژاپن pubmed com و ده ترکیب جدا شده اخیر از آن عبارتند از:1-cesticin    2-سه دی هیدروکسی5و6و7و4 تترامتوکسی فلاون   3-پندولتین   4-متیل 4هیدروکسی بنزوات    5-پاراهیدروکسی بنزوئیک اسیدد    6-متیل 3و4هیدروکسی بنزوات    7-پنج هیدروکسی 2متوکسی بنزویک اسید   8-اسید وایناریک   9-3و4دی هیدروکسی بنزوئیک اسید   10-آرتمتین_(عزیزلیرین و جلیل از دانشگاه کراچی پاکستان  مرکز علوم شیمی و بیولوژیک بین الملل(pubmed)

درختچه ای زیبا ، ارتفاع 5/1 تا 2 متر ،برگها زود افت با دمبرگ دراز، پنجه ای ، منقسم به5-7 برگچه ،نوک تیز ،پوشیده از کرک پنبه ای در سطح تحتانی پهنک دارد طوری که رنگ سبز تیره سطح فوقانی پهنک برگ و رنگ سفید سطح تحتانی آن ظاهر مشخص به گیاه می دهد. گلها زیبا ، آبی مایل به بنفش ،مجتمع به صورت سنبله دراز، با ظاهر مطبق روی یک پایه مشترک، 5-10 سانتی، کاسه گل استکانی کوتاه، لوله جام کوتاه، پهنک دولبی، مورب ، میوه سفت و4-3 میلی متری دارای درون بر سخت با مقاومت است.چوب آن سخت و محکم، قهوه ای ،دانه کمی تند و معطر و بوی فلفل از همه گیاه استشمام  می شود.(7و8و71و73) در موضع حلب نزدیک به آبها می روید و شاخه ها قوی و برگش از زیتون ریزتر و کم رنگ تر و بر سر هر شاخی 5 عدد شبیه به پنج انگشت و گل آن سپید و تخم آن سپید و بعضی سیاه می باشد.(3)

• فلفل بریagnus مشروح در بالا بیشتر در مدیترانه ،دور تهران، کرج، خرمشهر، شهبازان،بیشه،کازرون،بین دالکیو کازرون،بندرعباس، صالح آباد و قم
• litpralis در زلاندنو، دارای دو ماده رنگی
• montevidensis در آمریکای مرکزی ،برزیل که از شیره آن به عنوان حلط آورو ضد سفلیس استفاده میشود
• trifaliat یا دست مریم ،برگها ساده، از سه برگچه بیضوی تا تخم مرغی منتهی به رأس مدور گلها ارغوانی یا سفید در فیلیپین، شمال استرالیاو هند وسیلان در ایران در مکران، نیک شهر،چاه بهارتنگ سرخ
• neguado درختچه ای تا 8 متر ،برگچه انتهایی بزرگتر، گلها کوچک و ارغوانی به صورت گرزنه، متقابل در حول محور گل آذین ،بیشتر در چین ،افغانستان و فیلیپین در ایران بیشتر در بلوچستان ،لار،نیک شهر و چاه بهار
• Cleradendron ph برگها بیضوی،منتهی به رأس مدور، کناره موج دار،گلها سفید، بصورت گرزنه ،در بلوچستان ،سسیلان،هند(7و8و71)
• pssudo negundo hausskn یا بنگاله در ایران در بیشه ،کناررود دز، درود، بختیاری، گچساران، هفت گل، بهبهان،اهواز، فارس،شاهپور،چاه بهار،بندرعباس(7و71)

ممکن است اسپاسمهای سندرم پیش از قاعدگی را که حتی ارتباطی با نشانه های قبل از قاعدگی ندارد بدتر کند، مصرف آن در بارداری با توجه به اثرات قاعده آوری ممنوع است و نیز  اثرات داروهای ضدبارداری را به خاطر خاصیت تنظیم هورمون تحت اثر قرار دهد نباید همراه قرص ضدبارداری خوراکی و همراه داروهای جایگزین مصرف شود(62) گرچه عوارض زیادی ندارد اما عکس العمل حساسیتی، سردرد در بعضی موارد گزارش شده(65) و مضر گرده و مصرع است(3)

تداخل دارویی آن با 1) آگونیست های دوپامین(مثل فنوتیازین ها) باعث افزایش عوارض دوپامیزژیک آنها می شود 2) با آنتاگرنیتهای دوپامین باعث کاهش اثربخشی آنها می شود(73)

 به صورت دم کرده یک قاشق سوپخوری برگ در یک فنجان آب روزانه 2-4 فنجان(8و61) قدر شربت آن یک مثقال(3) کپسولهای 40 و یکصد میلی گرمی آن موجود است. دوز روزانه از عصارۀ الکلی آن 40-30 میلی گرم دارو است(73)

  الف)طبق نظر نویسندگان معاصر:

 این گیاه بعنوان تسکین دهنده قوای شهوانی مصرف  می شود و میوه اش بوئی معطر و طعمی تند شبیه فلفل سیاه دارد و برای آن نیز اثر نیرودهنده ،اشتهاآور ،مدر،بادشکن،و حتی مخدر قائل هستند(8) در هند از گیاه برای معالجه بیماریهای چشمی،درد شکمی،و استحمام آن برای سرماخوردگی(در بلوچستان) برای رفع کولیک اسبها می دهند. دم کرده ده گرم سرشاخه گلدار گیاه بعنوان بادشکن ،انرژی زا،ضدتشنج،ضداختلالات عصبی و آرام کننده و میوه آن مخدر،بادشکن و اشتها آور است(7و61)

نوع پنجم(V.negunda) خاصیت ضدمیکروبی ،قابض، مقوی،ضدکرم و تقویت پیازمو و ریشه اش به عنوان مقوی تب بر و خلط /اور است(8) در چین از تخم آن به عنوان ضدسرفه  نرم کننده سینه و تونیک و برای معالجه گاستریت(التهاب معده) و برگهایش جهت سردرد و قطع اسهال خونی و بربری تجویز می شود. در هند و چین بعنوان مسکن ضددرد و التیام دهنده زخم استفاده می شود(7) نوع چهارم(V.trifalia) به عنوان ضد کرم و رشد موی سر ،رفع بوی بد دهان و میوه اش قاعده آور و خلط آور و تب بر استفاده می کنند(8) مطالعات جدید در آلمان نشان داده که آن را در درمان علائم نارسایی کورپوس لوتئوم مثل نامنظمی قاعدگی و خونریزی رحمی، درد پستان، با قاعدگی و سندرم قبل از قاعدگی بکار می رود. و نیز در سندرم عصبی، قاعدگی و درماتوزها به کار رفته(65) با مصرف آن درموش افزایش قابل توجهی در پروزسترون و استروژن خون موشها دیده شد و کاهش هورمون پرولاکتین و در یک تحقیق اثر آن بر صرع باعث کاهش فعالیت کانونهای صرعی با طولانی کردن آستانه دیس شارژ و کاهشدوره مرحله پنجم تشنج شده است.[1]

طبق نظر کمیسیونE آلمان در موارد 1) اختلالات قاعدگی 2) سندرم قبل از قاعدگی 3) درد پستان مصرف شود. و در طب هموپاتیک در اختلالات جنسی و اختلالات ترشحیی شیرپستان و افسردگی عصبی مصرف می شود(73)

ب)طبق نظر حکمای قدیم:

 در دوم گرم و خشک و بعضی در دوم سرد و خشک می دانند و با قوه قابضه ومحلل و ملطف و مفتح و مدر حیض و تخم آن لطیف تر و پادزهر سموم و مجفف(=خشک کننده) منی و شکننده بادها و زیادکننده شیر و با شراب جهت   گشودن حیض به غایت مفید است و ضماد آن جهت تحلیل ورم صلب و اعیاد و ورم سپرز و دردسر رطوبتی وطلای(=مالیدن) ان با آب جهت درد  و شقاق مقعد وحمول و بخور ثمر و برگ آن با مثل آن پونه صحرائی جهت ادرار حیض و در طبیخ آن جهت ورم رحم و مقعد و فرش کردن آن جهت کسر قوه باه و مانع احتلام و قاطع نعوط و هشت عدد برگ آن مسهل قوی است در معالجه سردرد سرد همراه با باد غلیظ، بخور تخم رازیانه و برگ ان و با تخم پنج انگشت مفید است(39و3) و در توحش و با خود حرف زدن معجون زیر مفید است:

• گل برگ سرخ و قرنفل و مصطکی و سنبل زعفران هرکدام نیم جزء و تخم پیچان و قرحه ریز سبابه(=جوز بویا) و هل و مروسفید(=origanum narv) و عود خام و تخم پنج انگشتی از هرکدام یک سوم جزء همه را کوبیده و سپس آمله را با 6 برابر آب جوشانده تا 2 برابر شود و بعد صاف کرده و با عسل مخلوط و سپس پخته تا سفت شود و داروهای پیش گفته شده  را در آن خمیر کرده و هر روز به اندازه یک نبقه مصرف شود(39)[2]

[1]  1- صبری و رضوانی زاده از دانشگاه بقیه الله تهرانwww.pub med.com

  2- فلاونوئیدهای حاصل از عصاره پنج انگشتی در سرکوب کانسرکولون م<ثر بود(kikuchi و همکار) از دانشگاه دامپزشکی توکیوwww.pubmed.com

3-در یک تحقیق عصاره آن با استروژن و تستوسترون در جلوگیری از استئوپورزمقایسه شد که اثر بسیار جالب در جلوگیری از آن دیده شده(اسمیت و بوخنی از دانشگاهgoettingen  آلمان )

4- اثر درمانی ماستالژی ان با مهار ترشح پرولاکتینی به خون با مهار رسپتور دوپامین  در هیپوفیز مشاهده شد (کارمیکل از بیمارستانnussell انگلستانwww.pubmed.com

2-معارف ج6ص448                8–من لایحض ص43 و 49

3-گزیده ص90             9-PDRآمریکا اثر دکتر هبر

4- تطابق نامهاص40 ج 1

5- دکتر آندرسون ص19

6-تحفه ص46

7-درختچه های ایران ص972