خیار، خیار دراز

فارسي: خيار، خيار دراز

علمي: Cucumis sativus

انگليسي:Cucumber

عربي: قثاء، فترس، قشعر(56)

 

خيار داراي ويتامينهاي آ، ب، سي، منگنز، كربنات كلسيم و موسيلاژ است.

دانه خيار داراي ويتامين A و 25% مواد روغني است(8و61) ميوة آن داراي مقدار كمي ساپونين و يكي آنزيم به نام پروتئولتيك و مادة گلوتاتيون است در خيار اسكوربيك اسيد اكسيداز و سوكسي نيك دهيدروژناز و ماليك دهيدروژناز يافت مي شود. در صد گرم،‌ آب 95%، پروتئين9/0%، مواد چرب1/0%، قند 5/2%، خاكستر 5/0% و فسفرmg 27 و آهنmg1/1 و كلسيمmg25 و پتاسيمmg160 وجود دارد.(7)

 

 گياهي است علفي داراي ساقه خوابيده، پوشيده از تارهاي خشن و برگهاي بزرگ و منقسم به لوبهاي زاويه دار و دندانه دار كه منشأ اصلي آن در شمال هند بوده بوته خيار پيچك دار است و گلهايي زرد رنگ، درشت، بر دو نوع نر و ماده روي يك پايه ميوه اش سبز رنگ و كوچك و باريك يا بزرگ باشد.(59و8و7و11)

زمان جمع آوري آن از اوايل تير تا مهرماه است. بيشتر در هلند، ايتاليا، فرانسه عرضه كننده هستند.

بذر را در نيمه اول ارديبهشت زير مخزن مي افشانند. يخبندان ضعيف نيز براي رشد بذر زيان آور است. همراه با هر هكتار آن 100 تا300 كيلو كود ازت دار خالص،500 كيلو كود سوپر فسفات و 400 كيلو كود كمك پتاسيم40% يا هزار كيلو كود كامل در 3-2 نوبت مي دهند.(11)

 

1-خيار معموليC. sativusمشروح در بالا در همه جا ايران كشت مي شود.

2- خربزهC. melo داراي گلهاي زرد، ميوه بزرگ، گوشتدار و روغن دانة آن داراي اسيد استئاريك، پالمتيك، ميرستيك، آراشيدونيك و اولئيك و لينولئيك،‌دانة آن در دفع سنگ ادراري مؤثر است. در همه جا مي رويد. بيشتر در اهواز، شوش،‌انديمشك و هفت تپه.(69)

3-C. triganus چندساله پوشيده از تار، ساقه ها باريك، برگها مدور، منقسم به پنج لوب، پيچك كوتاه ميوه به اندازة يك تخم مرغ، منقوش،‌خواص آن شبيه هندوانه ابوجهل است. به عنوان قي آور و جهت درمان و رفع جوش و دانه هاي تبخال مصرف مي شود. محل در بلوچستان ايران.

4-C. ci trullus vulgaris يا هندوانه، ساقه پيچك دار برگها متمايز با بريدگي عميق، گلها زرد، ميوه آبدار. داراي اسيدآمينه سيترولين در همه جا مي رويد(8)

5- قثاء الحمار يا خيارخرC. asininus

6-خيار دراز يا بالنگ(=قثد)C. sativus(نوع اول)(56)

 یا به قول دیگر:

1) خر خیارE. latenum ساقه ها خوابیده، کلفت و بی چنگک، برگها سه گوش، دم دراز، گل زرد، میوه چون بر سر دانه ها را می راند(در تابستان و پاییز).

2)خیارC. sativus میوه استوانه ای سبز دارای کرک زبر، برگهای با زاویه تیز ساقه خوابیده(کاشتنی).

3)خربزه  C. melloبرگها 5 قطعه ای، میوه تخم مرغی12-10 خط(کاشتنی).(16)

خيار جزء گياهان جمع كنند نيترات است و مي تواند منشأ مسموميت با اين تركيبات باشد(59) مصرف زياد آن ايجاد ناراحتي گوارشي می نماید.(8)

اما كيموس آن بد و آمادة گنديدن و برانگيزاننده تب سخت است. خربزه آن التهاب معده را زياد كند(34) نفاخ و بطئي الهضم و سريع العفونه است و مهيج حميات مزمنه(تب كهنه)(6) و مضرت او آن است كه معده را فاسد وقي آرد(5)

نوع خربزه آن موجبات تخمير روده و نفخ و احساس درد معده مي شود و در ورم روده و ديابت ممنوع است(8)

 دانه به مقدار8-6 گرم در روز(61)

 

الف) طبق نظر نويسندگان معاصر:

 اين گياهان داراي اثر مدر، تصفيه خون، حل كننده اسيداوريك و اورات ها و با سائيدن مغز دانه در آب امولسيوني آرام كننده تهيه مي كنند. دانه اش اثر ضد كرم ملايم دارد.

در استعمال خارجي داراي اثر تسكين دهنده خارش و درمان سودا دارد. بعلاوه باعث لطافت پوست و شادابي آن مي گردد. آب خيار براي حفظ بهداشت پوست استفاده مي شود ولي اگر پوست خشك باشد به مقدار مساوي از آب مقطر و شيرتازه نجوشيده و شيرخربزه را مخلوط كرده هر شب قبل از خواب صورت را با آن مالش مي دهند.(8و61)

تخم آن خنك كننده و مقوي و مدر است. خوردن سوپ خيار گرفتگي و بندامدن ادرار را باز مي كند.  جوشانده  ريشه خشك خيار، مدر و براي معالجه بربري مفيد است. عصارة برگ له شدة آن به عنوان قي آور كودكان در مواردي كه اختلال هضم دارند، مصرف مي شود.

در هند و چين خيار سبز با شكر براي اسهال خوني بچه ها و دراندونزي ميوه و عصاره آن در اسپرو و عصارة ميوة آن در سنگ مثانه مصرف مي شود(7)

 

موارد تركيبي خيار در بهداشت پوست:

1-براي پوست چرب از پختن خيار در آب بدون نمك نوعي لوسيون جهت اثر بر پوست درست مي شود.

2-قراردادن حلقه هاي خيار خام جهت جلوگيري از بروز چين و چروك و از بين بردن چينهاي كم عمق.

3- از بين بردن لكه هاي رنگي پوست كه در پشت دست و گردن(=لنيتگو) پيدا مي شود.

4-براي حفظ لطافت پوست 50 گرم بادام شيرين له كرده با 250 گرم آب خيار، جوشيده سرد شده، كم كم وارد و به هم مي زنند و از صافي مي گذرانند با 250 گرم الكل و يك گرم اسانس گل سرخ استفاده مي كنند.

5- براي تأمين لطافت پوست: شيرة صاف شدة خيار(300 گرم)+ پيه خوك بي نمك(250 گرم)+ چربي گوساله( 150 گرم)+ گلاب بم دوقلو(5/3 گرم) پماد كرده مالش دهند.(8)

تخم خيار به عنوان مغذي و نرم كننده در درمان حصبه بكار مي رود(9) در فشار خون بالا خيار تازه بي نمك صبح و عصر يا تخم آن روزي يك مثقال و در دفع پروتئين ادرار همراه با تخم  خربزه و كدو هندوانه 50 گرم نرم يك قاشق مربا خوري روزانه با ترنجبين و آب ميل كنند مفيد است.(15)

 

ب) طبق نظر حكماي قديم:

مزاج سرد و تر است صفرا و گرمي را خاموش مي كند و نوع خيار شنبر آن گرم و تر و محلل و ملين و با ادويه مناسبت هر خلطي مسهل آن و مسكن حدت خون و منقي عصب و ملين سينه و موافق زنان حامله و با تمبر هندي مسهل صفرا(سوخته) و با آب كاسني و برگ بيد و آب شاهتره مسهل سودا و غرغرة آن با آب گشنيز رادع (از بين برنده) خناق صعب(گلودرد سخت) و محلل آن و با آب انجير و شير مفجر و محلل آن در انتها و طلاي آن جهت درد مفاصل و نقرس مفيد است(3و6 و50) و در كليه درد آشاميدن سكنجبين و تخم اسپرز و تخم خيار مفيد است.(52)

اگر خواستي غذاي بيمار همراه سردي به جسم ملين هم باشد،‌آب هندوانه و خيار و خيار چنبر به بيمار بده.(34 )

در تب و تشنگي نيز مغز خيار چنبر و خيار معمولي با تخم كدو و بذر خشخاش بسيار مفيد است(34 ) و در سوزش زبان نبايد بيمار به پشت بخوابد و قرصها ساخته شده  از تخم خربزه و خيار و خيار چنبر و كدو  و ترنجبين استعمال كند و هستة گلابي و تمبر هندي در دهان نگه دارد.(34) و جالي و ملطف و مسكن عطش و التهاب و حدت خون و جگر است و ملين بطن و مدر بول و سنگ كرده و منقي عروق از مواد لزجه است(6و5) و چون به آب عنب الثعلب آميخته شود، نقرس و درد مفاصل را سود كند و صفراي سوخته را به طريق اسهال دفع كند.(5و67)

در كتاب صحيح بخاري از عبدا…بن جعفر رضي ا… آمده كه گفت:« رسول خدا(صلي ا…عليه و آله) خرما را با خيار مي خورد»(63)

و حسن بن فضل طبرسي در مكارم الاخلاق از نبي اكرم(صلي ا…عليه و آله) روايت كرده كه حضرت(صلي ا…عليه و آله)  خرما را با خيار و خربزه را با انگور يا خرما مي خورد.[1](18)

و در كافي از امام صادق(عليه السلام) روايت شده كه فرمودند «خيار را از ته آن بخوريد كه بركت آن زياد است»[2](45)

 و در الفردوس از نبي اكرم(صلي ا…عليه و آله) آمده كه فرمود:« چون خيار مي خوريد از ته آن بخوريد» و رسول خدا(صلي ا…عليه و آله) خيار را با خرما مي خورد و آن هم نمك زده.

و رسول خدا(صلي ا…عليه و آله) فرمود:« بهار امت من در انگور است و خربزه كه آن ميوه بهشت است و در آن هزار بركت و رحمت است» (40)[3]

منابع خیار:

[1] وسايل الشيعه ج17 باب 10 حديث46   

منابع:

1-  بحار ج64 ص252

2- دكتر زرگري ج2ص406                8- قانون ج2ص298 و ج3ص330 وج4 ص95      14- طب النبوي ذهبي ص176         

3- گياهان سمي دكتر اصلاني ص124       9- مفردات دكتر آئينه چي ص1017                   15- رمز الصحه ص13

 4- تطبيق نامها دكتر قهرمان ص234    10- قرابادين ص322                   16-فلورخوزستان دكتر مظفريان ص129

5- معارف ج1ص77                11-گزيده ص159                       17-ذخيره ج3ص122

 6- پرورش گياهان دكتر صمصام ص241    12-صيدينه ص847                      18- تقويم الصحه ابن بطلان ص43

 7- تحفه ص369                 13- طب النبوي ابن قيم ص300                19- قانونچه ص130

                                                     20-گیادکتر گل گلاب ص111