قاموسنامه – کدو قلمی و کدو تنبل

قاموس مداوا با غذاوگیاه

  اثر دکتر احمد قدامه

انتشارات النفائس بیروت،

 ترجمه دکتر محمد حسین ورپشتی

 

247)کوسی=نوعی کدوقلمی=l,courgetti(the vegetable marrow)

نوعی گیاه زراعی مشهور که میوه آن را به اشکال متنوع می‌پزند و آن یک نوع کدوی کوچک است که در لهجه عامیانه شام و مصر به نام کوسی،کوسه گویند. قدما آن را به نام قرع می‌شناختند، گفته اند که سرخ پوستان از312 میلادی آن را می‌کاشته اند. در طب قدیم: آن را به نام غذای سرد معرفی می‌کنند که ایجاد بلغم می‌کند و آن غذای گرم مزاجان است و جهت تسکین التهاب و تب و ملین شکمی و مدر بول مصرف می‌شود. در طب جدید: آن غذای زود هضم و ضد مسمومیت است که بدون رسوب بدی از هاضمه دفع می‌شود.

آن خاصیت پاک کنندگی و تلیین شکم را دارد. ارزش غذایی آن کم است و شبیه بادمجان است و چون آب زیاد دارد(95-90%) در آن کره یا روغن و پنیر یا شیر یا گوشت اضافه می‌کنند. از تجزیه آن معلوم شده که 3/1% پروتئین و 3/1% چربی و 7% نشاسته و 8/0% خاکستر و 3/1% الیاف گیاهی دارد. کدو قلمی از ویتامین آ و سی و فسفر و پتاسیم و کلسیم و آهن و منگنز و گوگرد غنی است.

در غذا: کدوی بزرگ از نوع کوچک آن مواد غذایی بیشتر دارد و حین پخت آن با آب جهت حفظ ویتامین‌های آن از ضایع شدن, به قطعات کوچکتر بریده شود و نیز لازم است که کمی نمک اضافه شود و چون آب زیاد دارد به راحتی بیشتر نمک در محیط را جذب می‌کند. آن برای لاغری و کسانی که بیماری هذیان عقل دارند, توصیه شده و نیز در کسانی که التهاب ادراری، بواسیر، سختی هاضمه و التهاب روده، اسهال خونی و بی‌اشتهایی دارند و در دیابت و بیماری قلبی و شب بیداری توصیه می‌شود. در مصرف خارجی مثل ضد سوختگی، التهابات و گانگرن زخمی پوست به کار می‌رود. بذر آن فواید ذی قیمت دارد چون دارای لوسین وتیروزین و بیبوریزین ویتامین بی است که در دفع کرم به کار می‌رود و چون برای روده محرک نیست به طرق زیر مصرف می‌شود.

1)50-30 گرم بذر آن چیده و پاک کرده و با عسل مخلوط و سه بار در روز (هر ساعت یک بار)

2) با شرابی مسهل که اینطور می‌سازند: یک قاشق بزرگ از پوست گیاه جلهم(=عوسج سیاه) که در یک لیوان آب جوشانده به مدت سه دقیقه و یک قاشق برگ سنا که در آب جوشانده ۱۰ دقیقه به آن می‌افزایند، در اطفال مقدار بذر را به نسبت سن و حاجت کودک قبل از دادن مسهل بوی می‌دهند به صورت:1) چه شراب از بذر خیار و کدو و خربزه زرد و کدو قلمی کوبیده اضافه می‌کنند (و آن نوشیدنی است که قدما آن را در شفای ناتوانی جنسی به کار می‌بردند)

2)  شیری درست می کنند که حاصل پخت تخم کدو قلمی و کدو تنبل له شده در آب با شیر است، به دست می‌آید مرطب است و مسکن دردهای التهابات ادراری و ضد شب زنده داری.

3) اگر بذر کدو قلمی را به گوشت مرغابی اضافه کنند آن را  لذیذتر و تازه‌تر می‌کند.

 

289)یقطین=کدو تنبل Le portiron (The gaurd)

آن کدو بزرگ ضلع دار است به نام دباو قرع اما یقطین اصل آن زبان آرامی یا عبری است و اعم‌تر از قرع است. اما در بین مردم به نام کدو قرع گویند انواع آن 1) کدوی مسکی 2)کدو تزیینی 3)کدوی کبیر که به آن تنبل یا یقطین هم گویند و در مصر به آن کدو عسلی گویند که بیضوی یا گرد و بی مزه است. 4) کدوی کوچک یا قریع Cpepa 5)کدو کوسی که در شام و مصر روید.[1]

اصل آن در آفریقا یا آمریکا است کدو کوسی در آمریکای شمالی و مسکی را از سال ۳۱۲ میلادی می‌کاشته اند.

نزد اعراب: نام یقطین در قرآن آمده است و از پیامبر(ص) نیز روایت شده که « او از آن زیاد می‌خورد و به یاران خود سفارش می‌کرد» و می‌فرمود: « آن قلب حزین را محکم می‌کند»

در اشعار قدیم از عبدالرحیم بن رافع آمده:

«و قرع تبدی العیون کانه= خراطم اقبال لطخن بزنجار

مررنا فعایناه بین مزارع= فاعجب منها حسنه کل نظار»

در طب قدیم:

آن مغذی جدی است و برای معده ضعیف شده موافق است و جهت گرم مزاجان باب طبع آنها است و آب آن عطش را قطع می‌کند سردرد را می‌برد و با خوردن یا شستن با آب آن سر را، برای شکم ملین است و اگر عصیر آن را با آب گل سرخ مخلوط کنند و در چشم و گوش چکانند جهت ورم حاد نافع است. خوردن آن با سرکه یا تمبر هندی حرارت را ریشه کن کند.

نوشیدن آب آن باعث تلیین طبع و مد ادراری است لب آن از بین برنده سوزش ادرار و زخم مثانه و تسکین درد است.

در طب جدید:

کدو تنبل حاوی ویتامین A و B و اسید گیاهی مثل لوسیون و تیروزین و بیبوریزین است.

خواص آن ها:

هاضم و مسکن و مرطب و ملین و مدر بول و پاک کننده سینه و ملطف است.

در بیماری‌های زیر مفید است:

• التهاب مجاری ادرار 2) بند آمدن ادرار 3) بواسیر 4) اسهال خونی و بی‌اشتهایی 5) توهم و سختی هضم 6) التهاب روده 7) بیماریی قلبی 8) بی‌خوابی 9) دیابت در مصرف داخلی با نوشیدن یک قدح از عصیر آن در صبح ناشتا مسهل خیلی خوب است.

در مصرف خارجی ضد سوختگی و التهابات و زخم ترشح‌دار که از بذر کدو به صورت پماد می‌گیرند، می‌مالند.

بذرکدو در موارد زیر:

• دفع کرم بلند که باید ۳۰ – ۵۰ گرم تخم کدو پوست کنده و بکوبند تا صبح در شیر قاطی کرده و سه بار پشت سر هم بخورند و بعد مسهلی‌ یخورند.
• معالجه ضعف جنسی: مقداری متعادل از تخم کدو بگیرند با تخم خیار و خربزه و بعد از پوست کندن بکوبند با کمی شکر مخلوط و سه روز روی یک قاشق بزرگ بخورند.
• معالجه بی‌خوابی و التهابات ادراری: مقداری بذر کدوی پوست کنده کوبیده در آب یا شیر بپزند و روزانه از آن بخورند.

میوه کدو که تازه نباشد یا می‌جوشانند یا آب پز می‌کنند و میوۀ تازه آن را به صورت نان می‌پزند یا کنسرو می‌کنند یا از آن مربایی درست می‌کنند و از بذر آن روغن و ویتامین را استخراج می‌کنند و تخم نمک زده آن را با نقل های خوشبو می‌فروشند. از کدو تنبل ظرف‌هایی در بعضی جاها می‌سازند که به جای ظروف شیشه‌ای به کار می‌رود و از آن ظروف زینتی مثل سفالی درست می‌کنند.

[1] انواع ان 1کدو تنبل2)کدوحلوایی یا تخمی3)کدو زینتی یا صراحی منبع طب گیاهی اثر مترجم ص365