قاموس مداوا با غذاوگیاه
اثر دکتر احمد قدامه
انتشارات النفائس بیروت،
ترجمه دکتر محمد حسین ورپشتی
9) مورد=الآس (the myrtle)
درختی از تیره مورد که انواع زیاد دارد و در سرزمین شام زیاد است در دامنه کوه ها به صورت خود رو می روید و در مناطقی که آب زیاد باشد و آبگیرها می روید و در لبه نهرها تا دو متر بالا می رود. و دارای تعداد زیادی سطح صاف است که بر آن غدد زیاد با بوی خوش عطری است، برگهای آن همیشه سبز و گلهای سفید کوچک بدون کرک و میوۀ آن با رنگ سفید مایل به زرد یا کبودی است.
در سوریه به نام آس و در لبنان و مغرب و تونس به نام ریحان و نام علمی echte-myrthe مشتق از نام یونانی به معنای معطر است و نام میوس آس در شام به نام حب الآس در مصر و ترکیه میرسین و در یمن هرس و در جاهای دیگر عربی به نام حلموش، احمام، الفطس و الشلمون، تکمام و عمار گویند.
آس در تاریخ گفته شده که مورد در بلاد فارس بوده که در عصر متأخره به بعضی سرزمین ها رفته و عرب ها آن را به اسپانیا بردند. رومی ها و یونانی ها «آس» را می شناختند و آنرا جهت الهۀ خود به نام فینوس اختصاص می‌دادند و جهت زیبایی و دوست داشتن می‌گذاشتند و نزد فرعونیان مصر به تعظیم و بزرگی یاد می‌شد و در مجالس مجامع دینی خود آنرا استفاده میکردند و مسلمانان نیز شاخه های مورد را در بعضی سرزمین ها جهت تزیین قبور مردگان در اعیاد استفاده می کردند و برگهای خشک آن را با کافور در قبر مردگان می نهادند. شاعرالاخیطل در شعر خود از آن نام برده
لآس فضل بقائه و وفائه- و دوام نصرته علی الاوقات
الجواغبر وهوا خضروالثری- یبس ویبد و ناضر الورقات
در طب قدیم: در مورد آن احادیث زیاد است. آس حبس کننده اسهال و عرق و خون دماغ است .
اگر به بدن در حمام بمالید, مقوی است و رطوبات زیر جلدی را خشک می کند و در هر خونریزی چه بمالند یا بنوشند مفید است و باعث تسکین ورم ها و سرخک و بثورات و زخم شری و سوختگی با آتش است و باعث حبس خون دماغ و از بین رفتن خزاز در خشکی زخم سر و گوش و تسکین چشم درد و اگر با آرد جو بپزند، ورم چشم را از بین برد و آن مقوی قلب از بین برنده خفقان و یا افسردگی است. میوۀ آن جهت درد ریه و سرفه اگر بنوشند خوب است اگر پخته شود، زخم کف دست و پا را از بین برد و مقوی معده و حابس اسهال و شفا در بواسیر است. ابن سینا فرمود: « برگ آس خوشبو کننده بوی بدن و باعث تقویت ریشه مو و بلندی آن و سیاهی آن و مانع ریزش مو می شود، خاکستر آس نافع در دفع بوی بد بدن، پاک کننده و صاف کننده کک و مک و جلا دهنده بهق (=لکه های سفید غیر پیسی) و بذر آن را اگر مضمضه کنند باعث قتل کرم در دندان میشود.
آس در طب جدید:
از برگ آن و میوه اش مواد زیر استخراج شده 1) مادۀ معطر 2)عنصری فعال به نام میرتول و اسیدکاوتاریک و موادی که باعث قابضی در التهاب مثانه می شود و جریان ترشحات مهبل و نزولات سینه و تخفیف صرع میشود.
از برگهای آن آبی به نام آب ملائکه استخراج شده جهت پاک کردن بینی و میوۀ ان بنام جیلاس حاوی مادۀ تلخ مقوی که در حالت طبیعی خورده میشود در امراضی که ذکر شد نافع است و مربایی که از آن می سازند، ۲۰ گرم از میوه در ۲۰۰ گرم آب به مدت ربع ساعت بر آتش بجوشد شرابی نیکو دهد.
275)موز= موز Le bananier (The banana)
درختی شاخه‌دار از تیره موز musaces دارای ساقه قوی و برگهای مارپیچی با الیافی قوی و رنگ سبز، میوۀ آن موز است که به صورت مجموعه از شاخه‌های ۱۰ الی ۲۰ عددی موز است.
موز مارپیچی بدون بذر است و درخت موز بعد از میوه دادن می‌میرد آن درخت چند ساله میوه می‌دهد و آن به سرعت رشد می‌کند و میوه زیاد می‌دهد در حالی که پوسته و شاخه‌های سبز آن را می‌چینند و به انبار می‌برند تا پوسته زرد و یا با بخار آن موجب رسیدن آنها می‌شوند.
لفظ موز عربی شده کلمۀ هندی موزا است. اسم عربی آن طلح است و نیز موز فرد، سیب بهشت یا سیب آدم و درخت آدم نیز معروف است و موز العقلاء چون فلاسفه هند زیر سایه درخت آن می‌نشستند و از ثمرۀ آن می‌خوردند.
تاریخ:
بشر در زمان‌های دور خواص آن را کشف کرد و خصایص آن در سال ۳۰۳ قبل از تولد مسیح (ع) در کتب تاریخی آمده، بلینی گیاه شناس معروف در سال ۷۹ قبل از میلاد دربارۀ آن گفته: « موز غذای مورد علاقه فلاسفه هند بوده و آنها در زیر سایه درختان بزرگ می‌نشستند و از میوۀ آن کمک می‌گرفتند تا در اسرار عالم تفکر کنند و بحث نمایند.
روایت شده که موز نزد آشوریان در ۱۸۰۰ سال قبل از میلاد محترم بوده و در سال ۱۵۰۰ میلادی جهان منتشر شده آن را به هند غربی بردند و آن را شناختند. گفته اند موطن اصلی آن هند بوده بعد به فارس و بعد به بقیه جهان منتشر شده و عده‌ای گفته اند موطن اصلی آمریکای لاتین بوده.
روایت شده که ناپلئون در طی تسخیر جزیره سانت هیلین، موز را کشف و از آن غذای مفصل درست کرده و زیاد از آن خورد
گفته اند که چون بار محموله آن به خارج از جزیره سخت بوده، تا آخر قرن ۱۷ به فرانسه آورده نشد چون سریعا فاسد و از بین می‌رفته.
در طب قدیم:
از موز گفته‌اند: 1) در سوزش سینه و ریه و سرفه 2) در زخم کلیه مثانه و ادرارآوری 3) نرم کننده شکم 4) چاق کنندگی که قبل از غذا باید خورد. 5) اگر با روغن کنجد و بادام پخته شود برای سینه صالح‌تر است. 6) اگر با سرکه یا آبلیمو مخلوط و به سر بمالند ریشه کچلی را می‌کند. 7) پختن آن با بذر خربزه و مالیدن به صورت باعث جلای کک و مک و درخشانی صورت و نیکویی رنگ آن میشود 8) اگر برگ آن را روی ورم‌ها نهند آن ورم را از بین می‌برد.
بهترین آن رسیده و شیرین آن است و زیادی آن مضر معده و سنگین است و باعث زیادی صفرا و بلغم میشود و مصلح آن شکر یا عسل و زنجبیل است.
در طب جدید:
در موز معلوم شده در آن:
1)300 واحد ویتامین A و 100 واحد ویتامین B و کمی ویتامین E و آهن و منیزیم و سدیم و فسفر و روی و تانن است.2) در نوع تازه آن ۶۷ درصد آب 3) 20 درصد نشاسته 4) ۲۰ درصد قند میوه و 5) 5/.درصد چربی 6) 7/4% پروتئین 7) 34 درصد تانن 8) 9/. درصد خاکستر و7/.% مواد دیگر است.
۱۰۰ گرم آن ۱۰۰ کیلو کالری می‌دهد که مثل ۱۰۰ گرم گوشت است و ۱۰۰ گرم موز خشک ۲۵۰ کیلو کالری می‌دهد برای همین است که موز مغذی، مقوی در حجم کم و نشاسته زیاد است که می‌تواند نشاط انگیز شود در بسیاری سرزمین‌ها غذای اصلی مردم آنجا است مثل جزایر آنتیل، آفریقای استوایی، مالی است. هر کیلو موز حاوی یک گرم کلسیم از نیاز بدن است و فسفر آن به نام نمک الزکاء بدن را تامین می‌کند.
کلسیم آن بهتر از کلسیم پنیر و شیر هضم میشود و ویتامین سی آن مقوی عضلات و جلوگیری از عفونت‌ها ویتامین B آن آرامش بخش اعصاب و ضد کم خونی، حفظ بدن در سلامتی وویتامین A کمک به نمو و دید بهتر و ویتامین E آن مقوی جنسی و ضد روماتیسم است.
در بیماران دیابتی به خاطر زیادی قند آن و بیماران کبدی به خاطر سختی هضم آن و در چاق‌ها به خاطر زیادی انرژی تولید شده آن منع شده اما در اطفال و ناقهین و افراد کم خون و دچار توهم و حامله و افراد شیرده و کسانی که اعمال سنگین یا کارهای فکری دارند توصیه شده.
در غذا:
باید موز روی درخت بماند تا برسد و اگر نارس بود در خانه بماند تا بر حسب نوعش به رنگ زرد چرکی یا خالص و روشن در آید.
موز را باید تازه و خام خورد اما می‌توان با انجیر تازه خشک کرد همانطور که با آرد میوه‌های خشک شده مصرف کرد. آرد موز مثل آرد برنج در ترکیبات شیمیایی وارد و با این آرد در فرانسه برای بیماران با ادرار زلالیه نان می‌پزند یا در بلاد دیگر نان موز کبابی با کره می‌خورند و در هند و سودان نان با آرد موز مخلوط با شکر و عطر می‌پزند. خوردنی‌های دیگر آن در قاموس طبخ غذا به طور کامل آمده است.