قاموس مداوا با غذاوگیاه
اثر دکتر احمد قدامه
انتشارات النفائس بیروت،
ترجمه دکتر محمد حسین ورپشتی
139) اسنبوسک:
نانی که از زعفران و روغن بسازند و با گردو و گوشت و روغن و نمک و بابونه پر کنند. اگر شور مزه بخواهند و اگر شیرین از گردو و بادام و پسته و شکر پر کنند. به آن سنبوسک یا سنبوسه و سنبوسج نیز گویند.
164) الضب= سوسمار (The uromastix)=l,uromastix
حیوان خشکی زی از جنس مارمولک ها و تیره آفتاب پرست کوچک با زبان دراز که دارای انواع زیر است: 1) حرذون 2) سوسمار حبیبه 3) عضرفوط که در صحرا های عربی فراوان دیده میشود و انواع آن به خشونت پوست و کلفتی آن مشخص شود و طول دراز دم آن ها و سوسمار بزرگ بیشتر از حرذون است و رنگ آن خاکی است و زود زیر خاک مخفی می شود و اسب را می زند و بیهوش میکند.
بسیاری از آنها در اثر تهاجم به چهار پایان، پاهای آنرا می شکنند و دردم آنها نیرو و سمی است که اگر به ماری بزند آن را قطع میکند و آنها عمر دراز میکنند.
گوشت آن خوردنی است و اهالی صحرا در شکار آن حریص هستند. سوسمارها از ملخ ها و گیاه تازه تغذیه می کنند. برای همین است که گویند: « گوشت آن ضد سم و زنان با گوشت آن چاق میشود و روایت شده که آن یک شب بعد از ذبح سوسمار هنوز زنده است و اگر در آتش اندازند جنب و جوش دارد. سوسمار طولانی ترین نفس را دارد و بیشترین صبر را در گرسنگی دارد و آب نمی نوشد و مدتها بی غذا در خانه اش می ماند و چه بسا وقتی بعد از صبر و طولانی چیزی نیافت، جوجه خود را می خورد و لذا در عرب مثل شده گویند: « کسی که زیاد بخل دارد، سوسمار به گردنش آویزان است یا بخیل تر از کف سوسمار است یا این امر به دم سوسمار بند است.»
در عربی معروف بوده که بنی تمیم گوشت سوسمار میخورده و شعرا عرب به این مطلب اشاره دارند. خوردن گوشت آن بین فقها اختلاف است بعضی حرام مثل امامیه و بنی حنیفه و بعضی کراهت و بعضی جایز شمرده اند. از رسول خدا(ص) روایت شده که ایشان کراهت داشت و فرمود: « در زمین قومی نیافتم جز آنکه آنها را از آن معاف کردم» و صحابه نیز کراهت داشتند که بخورند مثل حضرت علی(ع) و جابر بن عبدالله (س).
در طب قدیم: از فوائد گوشت آن گفته اند: «گوشت آب پز آن جهت بیماری های مزمنه و ازدیاد دید و تقویت بدن و کمک نیروی جنسی و پیه آن دفع کننده عطش و خوردن قلب آن از بین برنده حزن و خفقان و طحال آن برطرف کننده درد طحال و خون آنرا اگر به کک و مک بمالند صفادهنده رنگ رخسار است.»
162) الصویه=سویا Le Soya(soya bean)
گیاهی است درختچه مانند از تیره لوگو میناسه که دارای گیاهان لوبیا، بامیه و سویا است و داخل پوسته میوه دانه های کوچک مثل دانه البزلیا یا لوبیا است. انواع زیاد دارد. حدود هزار نوع آن کشت می شود. اولین محصول آن در چین در سال 2838 سال قبل از میلاد به نام فول الصویه که غذایی انسان ها بوده, وجود داشت.
موطن اصلی آن جنوب شرقی آسیا و از آنجا به دیگر نواحی برده شد و امروزه انواع ژاپنی، چینی، کرۀ و اندونزیایی آن در دنیا بیشتر است. چینی ها سیصد نوع آن را می سازند. پخته و خام خشک آن را با غذای روزانه به جای برنج می خورند در اروپا: در سال ۱7۳۹ به اروپا برده شد اما زراعت آن در سال ۱۹۳۲ به عقب افتاد .در فرانسه آن را غذایی نافع یافتند اما در بعضی سرزمین ها آن را گیاه عجیب می‌گفتند و فقط چینی ها آن را مثل اجداد خود مرتب مصرف می‌کردند. همانطور که دکتر نور ستزگ در سال ۱۹1۷ گفت : « سویا انقلابی در تغذیه بشر ایجاد کرد، بعد آلمانی‌های به مقدار زیاد از آن را وارد کردند از جمله هیتلر دستور ذخیره چند میلیون تن از آن را در آلمان صادر کرد و در رومانی کشت آن را شروع کردند ولی آمریکاییان از سویا غفلت کردند.»
در سال دوم جنگ آنها ۵۰ میلیون سطل از عصارات سویا جهت تغذیه در سربازان خود استفاده کردند و در سالیان بعد این مقدار به ۳۰ میلیون رسید که برای سیر کردن سربازان خود مصرف شد. این گیاه مغذی در اکثر سرزمین های آمریکایی کشت شد و بعد از کوبیدن و آرد کردن به صورت نان سفید با انواع غذاهای دیگر مصرف شد و در آینده نزدیک آن یکی از غذاهای اساسی اشتهاء آور برای انسانها میشود.
از تحلیل سویا آن حاوی 1) 40% پروتئین است (و گوشت 20-15% است) 2) مواد چربی آن 20-12% است. 3) مواد قندی 15-10% است. 4) املاح معدنی مثل کلسیم، آهن، منگنز، فسفر، یا پتاسیم، گوگرد و ویتامین های A، B، D، E، دیاستاز و لستین و سلولز و کازئین دارد ارزش غذایی آن 406 کیلو کالری است.
سویا 4 برابر گندم پروتئین و کلسیم آن کمتر از شیر گاو و از همه حبوبات 10 برابر املاح بیشتر دارد. خوردن ۴۵۳ گرم آرد سویا حاوی پروتئین به اندازه ۳۱ تخم یا ۸۰۰ گرم شیر و ۹۰۰ گرم گوشت بدون استخوان است. آرد سویا چهار برابر گندم ازت دارد و ۲۰ برابر آن مواد چربی و 5-3 برابر قند.
غذای کامل: سویا را به عنوان یک غذای کامل فرض کرده اند و برای ساخت عضلات و استخوان و در درجه اول است. آن نشاط‌آور جسم, متوازن کننده خلا یا بدن است. از دانه آن روغنی با قیمت استخراج میکنند که فواید زیاد دارد. ترکیب آن از اسید چرب اشباع 85% و اسید غیراشباع 20% و بقیه از عناصر گران قیمت که در آن بین کلیه روغن هایی دیگر بیشتر است. علاوه بر آن باعث کاهش کلسترول خون میشود نه ازدیاد آن ,ولی اگر آن را تصفیه کنند, این خاصیت از دست میرود.
پزشکان ایتالیایی تجربه کرده اند وقتی به بیماران غذایی که از پروتئین حیوانی و چربی حیوانی کم داردبدهند, کلسترول خون آنها بالا رفت ولی به عده ای دیگر که با روغن سویا به غذای آنها اضافه شد ,کلسترول خون آنها کم شد .
در طی سه هفته درمان از سویا شیری که فایده آن بیشتر از شیر حیوانی است استخراج کرده اند و از آن پنیری ساخته اند که از فسفر و روغنی بود و جهت اطفال و افراد دیابتی و ناقهین مفید بود.
از دانه سویا، غذاهای بسیار ساخته اند و انواع مختلف غذاها که همۀ مردم استفاده کنند، پس پختن و خوردن گرم با سالاد اشتهای آور گرم یا سالاد سرد میوه تازه به (همان طور که نوع سبز آن به جوشد یا در یک ظرف با بریده های پیاز و شیر و فلفل نان بپزند) با سویا را به گوشت و سبزی اضافه کنند و مثل لوبیا بپزند و نیز از آرد سویا انواع کیک و بیسکویت و فطیر و شیرینی جات و شوربا و مایونیز و کاکائو و ماکارونی بپزند. منافع سویا فقط دارو و غذایی نیست بلکه منافع زیادی در صنعت دارد.
در صابون سازی، شمع سازی، عطر سازی و دافع حشرات و پاک کننده مرکبات و پلاستیک سازی و صنایع نخ خیاطی و ضماد و چسب سازی به کار میرود.