قاموسنامه – زیتون و زیره سبز و سیاه

قاموس مداوا با غذاوگیاه

  اثر دکتر احمد قدامه

انتشارات النفائس بیروت،

 ترجمه دکتر محمد حسین ورپشتی

 

124) زیتون (The olive)

درختی از تیره زیتون که انسان آن را  شناخت و کاشت و از آن میوه گرفت و از میوۀ آن روغن گرانبها گرفت و در غذا و دارو به کار برد. انسان ها  در مصر از قرن ها قبل از میلاد آنرا می شناخت .این گیاه در کتب چینی در ۱۵ قرن قبل  آمده و در کتب انجبیل و تورات هم آمده است.

و نیز در کتب رومی ها و یونانیان نیز آمده در قرآن کریم نیز در 7 سوره نام آنرا برده و نام درخت مبارک به آن داده و از نبی اکرم(ص) روایت شده که فرمود: « زیتون بخورید و با روغن آن روغن مالی کنید که آن از درخت مبارکی است» ابن وکیع در شعری گفته: « انظر الی زیتوننا- فیه شفاء المهج/

بدالنا کاعین- شهل و ذات دعج /

مخضره زبرجد- مسوده من سبج».

ترکیبات:

میوه زیتون یک هسته دارد و پوست سبز آن درخشان است و هنگام رسیدن به سیاهی تغییر رنگ میدهد. آن حاوی گلوسید هایی است که دارای قند، گلوکز یا قند انگور است که می‌تواند تلخ شود، پس با وسایل خاص در محلول هیدروکسید سدیم آن را می‌جوشانند تا تلخی آن برود.

در زیتون 85% از املاح معدنی مثل فسفر و گوگرد پتاسیم و منگنز و کلسیم و آهن و کلر و کمی پروتئین و ویتامین های A  و B و C و D است و صد گرم آن ۲۲۴ کیلو کالری انرژی دارد. میوه تازه، ارزش غذایی بالا دارد که از روغن زیتون بیشتر است. این میوه جهت استخراج روغن به کار می رود. میوۀ سبز مرغوب در مصرف خوراکی به کار میرود.

باید آن را در آب جوشانند تا مادۀ تلخ آن برود و تازه شود. بهترین ممالکی که زیتون در آنها پرورش میدهند 1)اسپانیا 2)ایتالیا 3)پرتغال 4)یونان 5)ترکیه 6)تونس است در کالیفرنیا از ۱۷۶۹ شروع شد جهت زینت اما از ۱۸۹۰ به صورت عام کشت شد.

در طب قدیم:

اطباء قدیم دربارۀ برگ زیتون و روغن آن زیاد گفته اند: زیتون جهت اشتها و غذا خوب است. مقوی معده و باز کننده سدد و نیکو کننده رنگ رخسار است .زیتونی که در آهک حل کرده اند هاضم و چاق کننده و مقوی اعضاء است و آن برای بلغمی ها و مرطوبین صالح است. زیادی آن سودا زاست و باعث لاغری بدن وچه بسا تولید حکه و جرب است.

زیتون به عنوان ضد بیماریی کبد و رسیدۀ آن مفیدتر است.

برگ زیتون  اگر جویده شود، باعث از بین رفتن فساد لثه و زخم دهانی و ورم حلق است و اگر کوبیده و با آب آن ضماد شود، مانع سرخک و کک مک قرمز، و زخم و ورم پوست می گردد.

اگر برگهای آن کوبیده و دور چین و چروک و  پاشنه پا مالیده شود با چهار انگشت تا قرمز شود و جذب عروق سیاتیک شود، بهبود یابد و اگر برگه آن را با شراب بپزند تا له شود ,مالیدن با آن باعث تسکین نقرس و مفاصل میشود. عصارۀ آن را اگر حقنه کنند, باعث از بین رفتن زخم معده و روده و اگر از جلوی بردارند, باعث قطع خونریزی و ترشحات مهبل شود و اگر اجزای آن را بپزند و با آب صبر و تره تا خوب له شود، باعث ایجاد داروی امراض مقعد می شود به خصوص با سعد و استرخاء.

خاکستر برگ زیتون را اگر با آب میوه زیتون و عسل مخلوط کنید باعث از بین رفتن پسوریازیس و حبه می شود.

و صمغ درخت زیتون باعث باز شدن ذهن، از اصلاح دندانهای خورده، بهبود جروح و قطع سرفه مزمن و خروج بلغم بسته به نوع مصرفی که دارد.

هسته زیتون اگر با آن بخور دهند، باعث قطع آستم و سرفه و مغز هسته را به ناخن ها بمالند, باعث قطع برص و اصلاح آن به طور قطع می شود و رطوبتی که از شاخه های آن جاری میشود, اگر سرمه کنند, جهت اشک و سستی پلک ها نافع  است و از هر کدام از آن اگر پخته شود و مالیده شود جهت سردرد مزمن و شقیقه و سرگیجه نافع است.

آثار روغن زیتون: گفته اند که روغن زیتون را اگر از میوه رسیده آن بگیرند, بهتر و اعدل است و اگر از نارس آن گیرند، سرد و یبوست زا است و اگر از زیتون سرخ بگیرند, بین این دو حالت است و اگر از زیتون سیاه گیرند, چاق کننده و مرطب است و جهت سموم ناف و شکم را راه اندازد و کرم را دفع میکند.

روغن مانده قدیمی چاق کننده و تحلیل برنده اخلاط است و آنچه با آب از آن خارج می شود, کمترین حرارت و لطیف ترین روغن است و همۀ انواع روغن جهت پوست ملین و تاخیر اندازه پیری پوست است.

آب زیتون نمک دار مانع از عفونی شدن سوختگی با آتش است و محکم کننده لثه و برگ آن نافع در سرخک و نمله و زخم چرکی و مانع از عرق کردن میشود. در روغن زیتون خاصیت تلطیف و شل کنندگی است و در التهاب ریه معده مصرف میشود.

در طب جدید: روغن زیتون آن مغذی، ملین، مدر صفرا، دفع سنگ مثانه، ضد بی اشتهایی، مفید در دیابت که در همه حالات با خوردن یک تا دو قاشق از روغن آن در صبح و شب که میتوان با آب لیمو تازه مصرف کرد.

زیتون در حالات خارجی برای دمل ها، کم خونی، اگزما، ترک خوردن دست ها در اثر سرما پوست ریزی و شیر آمدن از پستان و ریزش مو و کمک به جلد صورت و بدن که در این حالات پماد های حاوی روغن زیتون تازه را باید بمالند و برای درمان کم خونی و ناتوانی در اطفال بدن را با روغن آن چرب کنند و جهت معالجه روماتیسم و التهاب اعصاب باید  مرهمی ساخت از برگ سر گیاه سیر در ۲۰۰ گرم روغن زیتون که 2-3 روز بماند وچندین بار از آن به محل درد بمالند و برای توقف ریزش مو باید پوست سر را با روغن زیتون شبها به مدت 10 شب ماساژ دهند و صبح آن را بشویند .

برای نقرس گذاشتن گل بابونه خشک در روغن زیتون و گذاشتن آن در حمام ماریه و ماندن آن در آفتاب مدت چهار روز بعد به محل درد بمالند.

برای درمان قوباء (نوع ضایعه پوستی) باید پمادی که حاوی برگ گیاه تاجریزی در ۲۰۰ گرم روغن زیتون به مدت یک هفته مانده, بمالند و درعلاج ترک دست و پا , مالیدن روغن زیتون و گلیسیرین به مقدار مساوی از هم و برای بی اشتهایی عصبی حقنه ۲۰۰ گرم روغن زیتون با نیم لیتر آب.

 

 

235)الکرویا=زیره سیاه=L,CARVI(the carvum carvi)

 گیاهی با عمر دراز از تیره خیمیه =ombelliferesکه در اروپا و غرب آسیا موطن اصلی آن است و در نیمه معتدله کره زمین منتشر است آن حاوی ریشه‌های کلفت و برگ‌های مرکب، گل‌های زرد کوچک و میوه ریز دوقلو است.

در طب قدیم گفته اند آن باعث: 1) طرد بادها می‌شود 2) گرم کننده معده 3) مدر بول 4)هاضم غذا 5) نافع در تنگی نفس (6اگر در دهان نگهدارند تا نرم شده بجوند در درد معده و نفخ آن 7) اگر با آرد مانده بپزند آن را قوی می‌کند در پخت 8) آن از زیره سبز نافعترو برای معده اثر آن شبیه انیسون است. نوع بستانی تازه آن بهتر است. مصرف بذر آن بهتر است که حاوی مقادیر زیادی مواد مضر است.

در طب جدید: آن مقوی، مغذی، سرازیر کننده بزاق، محرک شیره معده، طرد کننده بادهای شکمی مدربول و شیر زنان شیرده، خوردن یک فنجان از جوشانده بذر آن 5 گرم یا کوبیده آن چند بار در روز یا عصاره آب بذر آن دو سه قطره و چکاندن روی قند و مکیدن مکرر آن همین اثر را دارد. زیره را به داروهای دیگر جهت منع دل پیچه اضافه می‌کنند به خصوص در داروهای هاضم و ملین, در شمال اروپا ریشه زیره را به نان می‌زنند یا می‌خورند تا کمک به هضم شود .در انگلیس به عنوان مربا و نان کیکی جهت خوشبو کردن آن را می‌افزایند. در طب و عطر سازی و ساخت بعضی مشروبات به کار می‌رود. بقایای زیره را بعد از خروج مواد معطر جهت تغذیه چهارپایان مصرف می‌کنند تا چاق شوند و خاکستر آن را به زمین‌های کشاورزی جهت تقویت زمین به کار می‌برند.

 

246) الکمون=زیره سبز=l,cumin(the cumin)

گیاهی زراعی از گیاهان معطر از تیره دارای بریدگی زیاد در برگ که در این تیره گیاهان گشنیز و رازیانه و زیره سبز و شوکران و هویج و غیره است. نام دیگرش سنوت که دلالت می‌کند آن از تیره شوید است. لفظ کمون لغتی آرامی است یا عبری و لفظ فرانسوی آن از لغت عربی گرفته شده و کمون اسم باهیری به نام کمینی گرفته شده زیره سبز را از قدیم در مشرق زمین می‌شناختند و از آنجا به اروپا و بقیه دنیا پراکنده شد اطباء او را ستوده اند و در کتب قدیمی آن را زیاد آورده‌اند فراعنه مصر آن را جهت دل درد و آزمایشات شیمیایی به کار می‌بردند.

در طب قدیم: در طب عربی از آن بسیار گفته اند . بیشترین چیزی که از این گیاه گفتند همان است که درباره انیسون گفته اند مثل مدر ادراری و طرد بادها و از بین بردن نفخ اگر با روغن زیتون بپزند و حقنه کنند با آرد جو در دل پیچه و نفخ و قطع ترشحات مزمنه رحمی و قطع خونریزی از بینی (کبوده و مخلوط با سرکه) مفید است. آن جهت کبد صالح است و اگر با سرکه به هم زنند و ببلعند جهت قطع ریزش بزاق و اگر با سرکه بنوشند, باعث تسکین سکسکه می‌شود. آن کرم شکم را می‌کشد و شستن صورت با آب آن باعث صفای صورت می‌شود. زیاده روی از آن باعث زردی رنگ رخسار می‌شود. آن در قطره آمدن ادرار و سختی ادرار کردن مفید است و گوشت پخته با آن لطیف‌تر می‌شود. پخت آن با آویشن مسکن درد دندان و نزولات سینه و عصاره آن با نمک باعث جلای چشم می‌شود. در طب جدید: ثابت شده که آن باعث باز شدن اشتها و مبارزه با تشنج و سرازیر کردن شیر پستان و هضم غذا و دیگر خواص انیسون می‌شود.  نباید در خوردن آن افراط کرد. کوبیده آن در بعضی حالات سنگینی گوش مفید است. ضماد آن به پستان یا بیضه رفع احتقان آن می‌کند. نوشیدن جوشیده بذر آن به میزان یک قاشق در لیتر آب با کمی عسل از زیره شرابی به نام کوبیل درست می‌کنند که بعضی غذاها جهت بهتر کردن طعم آن اضافه می‌کنند و از آن روغنی می‌گیرند جهت معطر کردن شیرینی‌ها و ساخت عطر و نان و کیک و در هلند در ساخت پنیر و در آلمان در ساخت کیک جهت خوشبوی آن می‌افزایند.