قاموسنامه – بستنی و ماهی بطریخ

قاموس مداوا با غذاوگیاه

  اثر دکتر احمد قدامه

انتشارات النفائس بیروت،

 ترجمه دکتر محمد حسین ورپشتی

 

51) البوظه=بستنی L,glace ( the Ice cream)

 شیرینی سرد که از شیر و شکر و نمک و صمغ ثعلب میسازند. ومواد دیگری مثل میوه جات .

اصل کلمه بوظه از بوزه فارسی است که به شراب ساخته از برنج و آرد ذرت سفید است، گرفته شده اما بستنی امروزه بسته به انواع زیادی از مواد که در آن می کنند نام های گوناگون دارد.

در شام به نام بوظه، در مصر الجیلانی، در عراق به نام دوندرمه گویند.

در تاریخ:  فکر می شود که آن از نتیجه شهرنشینی جدید است اما از زمان قدیم شناخته شده بود چون قد ما آن را می‌شناختند و به آن اشتیاق داشتند به خصوص بستنی ساخته از شیر و میوه، اولین بار در اختیار اغنیاء بوده بعد به سوی عامه مردم منتقل شده است.

از قرن ۴ قبل از تولد حضرت مسیح(ع) اسکندر کبیر، بستنی مصنوعی از میوه و عسل می خورد و آن ها را خنک می کرد. در اول فخرفروشی، عرب برف طبیعی را در صنعت بستنی سازی به کار می برد.

در قاره آسیا «مارکوپولو» مرطوب کننده خنک را که با آب می ساختند به ایتالیا برد و از آن بهره عظیمی برد و در فرانسه جهت کاترین در سال 1533 هدیه داد، بعد هنری سوم و بعد لویی ۱۴ پادشاهان فرانسه بستنی را از شیر و خامه آن می ساختند.

در سال ۱۶۶۰ میلادی یک نفر ایتالیایی به نام کولتیلی در پاریس که از اتباع آنجا بود، مرطبه برفی ساخت و این صنعت را به آمریکا برد و در قرن ۱۷ به روش پاستور استریلیزه کرد و برف کربنی ساخت تا ازبرف طبیعی بی نیاز باشد.

گفته می‌شود فرانسه امروزه بیش از ۵۰ کارخانه بزرگ در بستنی سازی با هفت هزار متخصص ساخت آن کار می‌کنند و این در سال منجر به ساخت بیش از ۱۰۰ میلیون لیتر بستنی میشود. هر فرد فرانسوی در سال ۲۲ لیتر بستنی و روسی هفت لیتر و ایتالیایی 5/8 لیتر و آمریکایی 9 لیتر از آن را میخورد.

مزایای غذایی: مزایای بستنی به ترکیب و مواد به کار رفته در آن بر می گردد مثل شکر و شیر و میوه و سرشیر . بستنی حاوی پروتئین، روغن، املاح معدنی، کلسیم و ویتامین Aو B و C و فسفر و آهن و غیره است. یک لیتر از بستنی یخ زده حاوی 1100 کیلو کالری انرژی است و اگر مواد دیگر به آن اضافه شود. اگر بستنی درست قبل از غذا خورده شود یا بعد از غذا برای معده مضر است، پس بهتر است از آن بین دو غذا خورده شود.

افراد سالم مجوز به خوردن بستنی دارند و آن نیز مفید است برای کسانی که خونریزی معده دارند و در بینی و حنجره یا می‌خواهند اشتهایشان باز شود و نیز برای زنان حامله که مرتب استفراغ دارند و اطفالی که سرفه خروسکی دارند مفید است اما بسیاری از افراد دیابتی، ضعف کبد و کسانی که حساسیت به تخم مرغ و شیر دارند یا سوء هضم دارند ممنوع است. لازم است که آن را آرام بخورند مقدار اندک جهت دوری از سرد شدن دندان ها و معده و دوری کردن از خوردن غذای داغ بعد از آن.

 

38) بطریخ The cyprinodont

نوعی از ماهی کوچک شبیه ماهی پهن است که در آبهای شیرین زندگی می‌کند و از کرم حشره بالا رو تغذیه می کند تخم آن را بطرخ گویند که غذای مقوی است. به خصوص برای اعصاب و حاوی فسفر است که بیشتر از گوشت است.