گل انگشتانه

فارسي: گل انگشتانه

علمي: Digitalis purpurea

انگليسي:Ladys Finger

عربي: دجيتال، زهره الكشابين، اصبح العذراء(56)

سه هتر وزيد از دانه به نام ديژيتونين و ژيتونين و ديژيتالوزيد و سه تا از برگ به نام ديژيتالين يا ديژيتوكسين، ژيتوكسين و بي ژيتالين بدست مي آيد.

(ديژيتالين به فرمول به حالت متبلور در متانول و اتر يا آب بدست مي آيد كه در آب و اتر و كلرفرم كم و در الكل به مقدار زياد محلول است.)

و ديژيتوكسين (به فرمول به كمك الكل استخراج و به صورت ورقه هاي كوچك دراز و مستطيلي در قليائيات رقيق بدست مي آيد و در استن و الكل و پيريدين محلول است).

و ديژيتونين(به فرمول متبلور در الكل و غير محلول در آب با مصرف در اندازه گيري كلسترول و صفرا در بافتها)

و ژيتوكسين(به فرمول به صورت بلورهاي منشوري ضخيم در كلرفرم و متانول رقيق)

و ژيتونين (به فرمول به صورت بلورهاي منشوري ضخيم در الكل رقيق و در اتر و استن حل مي شود اما در آب هرگز)

و همه مقوي قلب هستند به خصوص در نارسايي قلب(73و61و8) برگها معمولاً مقداري تانن و لوتئولين مواد چرب و اينوزيتول دارند(7) بعلاوه ترکیب آنتراکینون نیز دارد(73). این ترکیبات اثرات شدید بر ماهیچه قلب داشته و فقط با تجویز پزشک قابل استفاده می باشد.

گياهي دوساله، پوشيده از تار،‌ارتفاع 5/1-5/0متري، خودرو در جنگلها و اراضي سيليسي، ريشه اي راست، دوكي، ساقه استوانه و پوشيده از تار( و قسمتهاي جوان آن سبز مات و پوشيده از غبار)، دانه هاي آن پس از آزاد شدن از ميوه در پائيز شروع به نمو كرده و در اول بهار برگهايي جدا مي كند و از وسط برگها ساقه اي گلدار خارج مي شود(برخي از پايه ها همان سال اول گل مي دهند ولي رشد آنها كامل نيست)، برگهاي قاعده اي دمبرگ دراز دارند و با برگهايي فوقاني كه بي دمبرگ هستند كاملاً فرق مي كنند، گلها به صورت سنبله اي دراز در فاصله خرداد تا مرداد در قسمت انتهايي ساقه ظاهر مي شود به رنگ قرمز ارغواني با خالهاي قهوه اي يا گلي، به ندرت سفيد با ظاهر شبيه انگشتانه، كاسه گل پايا، منتهي به 5 تقسيم باريك، عميق نوك تيز، جام گلها 4 تقسيم مورب گرد نامساوي دارد كه محتوي 4پرچم است. ميوه پوشينه، محتوي دانه هاي كوچك و فراوان و قهوه اي.

قسمت مورد استفاده برگها است(چه وحشي و چه پرورشي) طول برگها 30-20×8 سانتي با ظاهر دراز، نوك تيز و دمبرگ آن در واقع دنباله رگبرگ مياني است. قاعده اين رگبرگها گلي يا ارغواني است سطح فوقاني آن سبز و فاقد تار يا كرك كم است اما در سطح تحتاني آن پر از كرك است با شبكه اي از رگبرگهاي ثانويه، بوي آن شبيه بوي چاي ولي طعم آن تلخ است.(7و8و10و21و59و16و73)

1- انگشتانه ارغواني(=D. purpurea) مشروح در بالا

2- D. sanguinalis يا پنجه انگشتي كلاغي كه ساقه هاي محكم آن در قاعده خوابيده و صاف و گره هاي ساقه در تماس با زمين ريشه توليد مي كند.( در تمام نواحي ايران)

3- D. lanata كه بيشتر در روماني، يونان، كشمير، هند است كه ساقه عاري از تار، برگها كاملاً بيضوي، حاوي 2نوع تار ترشحي و غيرترشحي و حاوي ديگوگسين، ديلانتين و لاناتوزيدA,B,C است

4- D. lutea بيشتر در غرب اروپا، ساقه عاري از كرك، برگها بيشتر باريك، دندانه دار، گلها كوچك زرد و فاقد خاصيت مقوي قلب بيشتر در غرب اروپا

5-D. nervosa با گلهاي زرد خام، ساقه بلند و برگهاي پهن دراز و سر نيزه اي كامل بدون كرك،‌در ارتفاعات شمالي البرز، خزر، ارتفاعات حيران،‌ آذربايجان مي رويد(7و8و59)

6-D. ambigna برگها نوك تيز، دندانه دار، گلها درشت، زرد، منقوش به عروق قهوه اي خرمايي در نواحي مركزي اروپا تا سيبري

7-D. orientalis داراي هتروزيد ديگوكسي ژنين و ديگوكسين است.(8)

خوردن مقدار اندكي از گياه مي تواند به مسموميت منجر شود.3-2 برگ آن براي انسان كشنده و 5-4 برگ آن خوك را مي كشد، نوع دوم آن(پنجه كلاغي) باعث هيپرپاراتيروئيديسم ثانويه در اسبها مي شود(59) علائم مسموميت آن نامنظمي كند قلب، سردرد، سرگيجي، بازشدن مردمك ها، هذيان، تشنج، تصورات واهي پريدگي رنگ، استفراغ مكرر و قطع دفع ادرار، احساس سرما مي دهد.

در مراحل بعدي ضربان تسريع، سيانوز و اختلال بينايي و تاري چشم با تشنج و از بين رفتن قوا و مرگ در اثر توقف قلب در دياستول بطنها مي‌دهد (حتي در بهبودي)(8و23)

ناسازگاري آن با موادي مثل تانن، تنطوريد، موادقابض، ترياك، كنكينا، يدور قليا، مورفين، املاح آهن، نقره و سرب، بلادون كينين و تري نيترين و يدورها ديده شده(8)

نوعي از آن به نام بستان گلي موجب مسموميت در گاوها شده(21) و نوع Gomphrena در ايران موجب آتاكسي در اسبها شده است(21)

مسموميت با گل آن تظاهرات گوناگوني دارد:1- هرگونه بي نظمي در قلب، 2-كاهش خون كليوي 3-اغتشاشات الكتروليتي 4- علائم بينائي 5- سردرد 6- علائم رواني شامل آشفتگي، بي تفاوتي، زبان پريشي، كج خلقي، تغييرات احساس، گيجي و هذيان افسردگي و بي خوابي شبانه.(70و73)

ممنوعیت:

دارو در موارد زیر تجویزش ممنوع است: 1) بلوک درجه2-1 قلبی 2)هیپرکلسمی 3) هیپوکالمی 4) کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک 5) سندرم سینوس قلبی(SSS) 6) تاکیکاردی بطنی 7) آنوریسم آئورت 8) سندرم W.P.W(73)

برگ تازه خشك1-5/0 گرم منقسم در سه بار در روز(61) از افشرۀ آن برای یک روز در اتانول25% به نسبت10/1 می توان داد(73)

  نظر نويسندگان معاصر:

ديژيتال عمل ملايم كننده تقويت و تنظيم انقباضات قلب را دارد. چون تنگ كننده مجاري عروق سطحي است باعث بالارفتن فشار شرياني مي شود. ديژيتال اثر مدر نيز دارد كه در خيز اندامها و استسقاء بكار مي رود.(8)

در هند از برگ نوع ارغواني آن به عنوان محرك و مقوي بعضي ناراحتي قلبي بكار مي برند.(7)مصرف آن در اروپای مرکزی در گذشته در زخم و تومور شکمی با سردرد و آبسه ها و درمان زخمها بکار می رفت. در طب هموپاتیک جهت نارسایی قلب و میگرن استفاده می شود(73) مقوي قلب در CHF، فيبريلاسيون دهليزي، فلوتردهليزي تاكيكاردي حمله اي دهليزي(61و10) و با مقادير جوشانده آن در كمپرسها براي درمان زخمها بكار مي رود.(10)[1]

[1] منابع  :

 1-دكتر زرگري ج3 ص641         5- گياهان سمي دكتر اصلاني ص139       9- گیا دکتر گل گلاب ص200

2- گياهان سمي دكتر معطر ص27         6- هانس فلوك ص143       10 PDR اثر پروفسور دیوید هبرص256

3- معارف ج6ص478               7-فارماكوديناميك گياهان دارويي ص591

4- گياهان سمي دكتر شماع ص219  8-تطابق نام ها دكتر قهرمان