نارنج

فارسي: نارنج

علمي:Citrus bigaradia  orantium

انگليسي:Saur-orenge

عربي: الكباد، نفاس، نارنج(56)

 اسانس بهار نارنج حاوي50% الكل هاي ترپني(Lلينالول، ترپينول، ژرانيول، نرول و استات آنها است. در حدود35% هيدروكربورهاي پي نن و مقدار كمي سزگوئي‌ترپن و ازت دارها(متيل آنترانيلات و اندول) و اسيدوفنلها در آن وجود دارد(9) پوست نارنج شيرين داراي اسانس است و تركيبات تلخ در آن وجود ندارد ولي پوست تلخ آن داراي 1- اورانتيامارين5/2% (يك گلوكوزيد بي شكل و تلخ) 2- اورانتياماريك اسيد 1/0% 3- نارنژين يا اورانتين 4- ايزوهسپريدين(=يك گليكوزيد كمي تلخ و داراي روغن ثابت است)(12و9)

در اسانس آن قسمت عمده آن را مونوترپنهاي لينالول، ليناليل استات، ترپنيل استات و نريل استات(2/5%) و پي نن و تركيبات سزكوئي ترپن، فارنزيل استات و ميرسن و از فلاونوئيد(مثل فلاونون و چالكونها) و تاننها را مي توان نام برد.(53)

برگ آن داراي روغن فرار، هيسپريدين و اسيداسكوربيك و پوست آن گُم، ازين، ويتامين آ و بي و پكتين و تانن و روغن ثابت، قند، اسيد سيتريك، املاح معدني است(61) برگ آن جز موارد بالا داراي استاكيدرين( به فرمول بصورت بلورهاي سوزني بي رنگ با طعم كمي تلخ) است.(8)

بقولی دیگر درپوست تازۀ آن لیمونن، سیترونلال، نوتکاتون، decanal, nnonanal,sinesal  و استات ژرانیال و استات سیترونیل دارد همراه با فلاونوئیدها(73)

درختي است به ارتفاع متوسط4-5متر، با برگهايي با دمبرگ بالدار، گلهايي با كاسه مركب از 5 تقسيم، جام با 5 گلبرگ، معطر، ضخيم، آبدار، زودافت،‌درون جام 20پرچم كوتاه با مادگي مركب از تخمداني 10-8 خانه دار كه پس از رسيدن به ميوه اي بصورت سته، آبدار، ترش مزه با پوست نازک و زرد تبديل مي شود. در برش عرضي جدار ميوه حفره هاي ترشحي متعددي در پارانشيم زير بشره ديده مي شود كه در آنها اسانس ذخيره مي گردد. برگ آن بوي مطبوع، معطر، كمي تلخ، اگر بين انگشتان فشرده شود، بوي آن قويتر مي گردد. طول برگ4-2×9-4 سانتي كه قشر ضخيمي از كوتيكول آن را از خارج فرا مي گيرد.(71و8 و16و73)

 از اين تيره گياهان زير معروفند:

1-نارنج مشروح در بالا در نواحي شمالي ايران و فارس.

2-پرتقالC. aurang كه برگهايش دمبرگ دارند وبالها كم عرضتر و ميوه شيرين تر است و غده های پوست میوه برجسته است. بيشتر در نواحي شمال و جنوب ايران.

3-ليموترشC. limonum ساقه راست و داراي شاخه هاي خاردار و برگهايش با بالهاي باريكتر از نارنج، میوه بیضی با نوک پستانک دار و دم برگ بالدار، گلها متعدد در نواحي شمال ايران.

4- ليموشيرينC.L.var dulcis maris كه حجم ميوه درشت تر و روشن تر از ليموترش است، پوست صاف نازک دارای غده های فروفته، در نواحي شمالي و جنوبي ايران.

5-گريپ فروتC. paradisi  با طعم ترش و مدري

6-Cobergamia يا ليموبرناطي در ايتاليا و كالابرو جزيره سيسيل مي رويد.

7- درخت بادرنگ يا بالنگC.medica  var. macrocarpa با ميوه بالغ بر يك كيلويي در تهيه مربا بالنگ مصرف مي شود. در نواحي شمالي و جنوبي پرورش مي يابد.( 8 و16)

8-ليموعماني گلها كوچك،5/2سانتي ميوه7 سانتی متری بيضوي غنچه سپيد در غرب هند.

9- دارابيC. grandis درختي است با شاخه هاي كوچك كركدار، تيغهاي تيز، برگها تخم مرغي پهن، 10سانتي گرد،در انتها كم و بيش سينوسي و دالبر، گلبرگ پهن سپيد، تخمدان گرد كه شامل يك خامه ستوني مانند پهن است. ميوه كروي در دو رأس پهن.

10-ترنجC. sinensis درختي متوسط برگها درشت باله هاي دمبرگ، ميوه كروي با پوست زردنارنجي، گوشت ميوه شيرين، گلبرگها در هر دو سطح سفيد در ايران كاشته مي شود.

11-Cirericuloua شاخه ها استوانه اي، تيغ دار، برگها كشيده چهارسانتي، دندانه ريز و نرم، كنگره اي دمبرگ باريك ميوه كروي كمي سخت، در باغهاي بندرعباس و شمال كاشتني است.(1و71)

گلهاي پرتقال و پوست ميوة آنها بعنوان تقلب در محصولات نارنج در بازار يافت مي شود.(59) اكثار آن مضعف جگر خصوصاً ناشتا(3و6) و زياد بوئيدن آن مورث بي خوابي(6)[1]

از طریق پوست، پوستۀ آن می تواند حساسیت ایجاد کند.(73)

[1] منابع:

1-دكتر آئينه چي ص301وص309                               7- قرابادين ص420                   

2- فارماكوپه ايران ج1ص171                                     8- طب النبوي ذهبي ص179

3-تحفه ص836                                                          9-دكتر زرگري ج1ص478

4- گزيده دكتر صمصام ص376                                    10-دكتر مبين ج4 ص114

5-تطابق نامها ج1ص44                                              11-درختچه ايران ص807

6- مفردات دكتر معطر ص391                                     12-گیا دکتر گل گلاب ص65

PDRاثر دیوید هبر ص810

دوز روزانه آن15-10 گرم روزانه است(73

 الف)طبق نظر نويسندگان معاصر:

 1-برگ آن اثر آرام كننده،‌ضدتشنج،‌هضم كننده و اثر نيرودهنده قواي عضلاني و تقويت حافظه دارد.

2-بهارنارنج(گلهاي آن) بصورت دم كرده بعنوان ضدتشنج در هيستري، ضعف، رفع سكسكه،‌خواب آوري ملايم،‌اشتهاءآور و اثر تسكين دهنده قوي در اطفال دارد. اسانس نرولي كه از تقطير بهارنارنج تازه تهيه مي شود و داراي نرول(بفرمول) است در عطرسازي حائز اهميت زياد است.

3-نارنج به مصرف تغذيه و ترش نمودن اغذيه مي رسد دانه خشك و آسياب شدة آن اثر مسهلي دارد.

4-پوست نارنج داراي اثر مقوي معده، كم كننده ترشحات معده، ضدخونريزي و صفرابر است. براي جمع شدن منافذ پوست صورت و تأمين لطافت آن بايد ورقه هاي نازك نارنج را بصورت ماسك روي آن قرار مي دهند. اين گياه بعنوان عامل معطركننده در فراورده هاي دارويي و به مقدار زياد در صنايع عطرسازي بكار مي رود.(9و12)

پوست نارنج شيرين بعنوان معطركننده و نوع تلخ آن پوست آن معطركننده و مقوي معده و بادشكن است.(9و12)

اسانس آن گرچه از الكل هاي استري و ترپني تشكيل شده، ولي در آب مقطر آن از صافي جدا مي شود. اگر اين آب مقطر را از طريق حل كردن مستقيم اسانس در آب مقطر بدست آوريم مقدار زيادي اسانس از بين مي رود.(9)

بعنوان داروي آرامبخش و معطر كننده در صنايع غذايي استفاده مي شود. اثرات ضدباكتري اسانس آن تا كنون روي 9 سوش به اثبات رسيده مثل:1-استاف طلايي 2- باسيلوس 3- پسودومونانس 4- پروتئوس 5-سالمونلاتيفي 6- كليسيلا 7- كانديدا 8- استاف پوست 9- ابي كلايE-clai و اسانس آن روي كچلي سر(تينئا) اثر دارد(53) اين گياه بادشكن و درمان نفخ و سوء هاضمه و تهوع پوست آن مقوي و معطر كننده است.(73)

برگ آن: هاضم و ضد اسپاسم و گل آن آرام كننده،‌مسكن، ضداسپاسم. ميوه: مقوي معده و تغذيه آن براي كمبود ويتامينها و تب بر است.(61)

 ب)طبق نظر حكماي قديم:

پوست و ريشه و تخم آن در دوم گرم و خشك و ترشي آن در آخر دوم سرد و خشك در برگ و پوست آن تفريح عظيم و ضماد پوست زرد آن با سركه جهت درد مجرب و نوشيدن يك و نيم درهم آن با آب گرم جهت پيچش و اخراج كرم شكم و قي و غثيان از مجربات است و ضماد پختة آن به تمامه جهت جرب و حكه و جوشش سر و نرم كردن مو و بدن و شكوفه اش جهت عسر ولادت و حمول آن(برداشتن) مدر حيض و شرب او رافع عقرب و در ساير منافع مثل ترنج و ليمو است.

و روغن آن گرم و جهت ضعف دماغ و تفريح و تقويت اشتهاء و باه و نزولات و درد سينه نافع است.(6و3) و شكوفه اش جهت نزولات و درد سينه و خفقان و قولنج ريحي و تقويت اشتهاء و باه و رافع آروغ و با آب كرفس جهت اخراج سنگ كليه و مثانه و آشاميدن ناشتا آن جهت قطع اسهال رطوبي و مرباي آن نيز لذيذ و مقوي معده است.(6)

از رسول خدا(صلي ا…عليه و آله) روايت شده كه فرمود: «مثل مؤمن مثل نارنج است كه طعم آن پاك و بوي آن خوش است.»(67)