مقل، خش، بوی جهودان

فارسي: مقل= خش= بوي جهودان

علمي: Commiphor mukul   یا

Balsamodendron  africanum

انگلیسی: Bjelum

عربي:  مقل ازرق دومه، وقله، دوم(از كتاب بديعي ابن بيطار صيدني، مخزن، پارسا)(56)

داراي صمغ همراه با يك اكسيد از مركب از آرابينوز، دكستروز و گالاكتوز و داراي 48% رزين و يك ماده تلخ است (61و8) و اسانس روغني رزين آن داراي ميرسن، ديميرسن، پولي ميرسن و قند و آلدوبيواونيك اسيد است(7) و جز گم، رزين، استروئيد  ترپنوئيد ا دارد(61)

و بقولی دیگر دارای1) موسیلاژ(مثل متیل گلوکوروگالاکتان و گزیلوگالاکتان) 2) تری ترپن ساپونین(مثل آمرینون آلفا) 3) روغن گیاهی(مثل سزکوئی ترپن ها شامل دلتا المن،Furanoeudesma-dien و 2 متوکسی فورانوگوایا ان)(73)

بطور كلي انواع مقل از نظر طعم تلخ است. نوعي از آن كه زرد رنگ است (مقل يهود) و نوع بادنجاني است كه از درختان يمن گرفته مي شود. مرغوبترين آن نوعي است كه خالص، بدون مواد خارجي ، براق، لزج ، چسبنده ،نرم و خوشبو با طعم تلخ باشد. اين درخت در مناطق گرمسير، هند، دكا، نواحي سند مي رويد(7و3و73) مقل صمغی است که آن را کوزا خوانند و معروف بود به مقل ازرق و عربی بود و صیقلی بود. بذلیون به معنای  راحه الاسد و از انواع مقل الازرق است.(56)

• مقل مشروح در بالا در حبشه و سنگال و سودان نيز مي رويد.
• africana براي ضدعفوني كردن اماكن به صورت سوزاندن بكارمي رود.
• agallocho در حبشه و سنگال
• opoblasmum بلسان در نواحي عربستان و حبشه مي رويد. ميوه كروي يا گلابي شكل، گياه به شكل درختچه اي خاردار، شاخه ها كوتاه منتهي به 2-3 برگ مركب از برگچه هاي پوشيده از خارهاي ظريف
• abyssinica يا مير حجازي كه به صورت گم رزين دار در قطعات حجيم با ناخالصي(پوست و خرده برگ و خاك) عرضه مي شود. اگر در آب حل شود به سهولت بصورت امولسيون خوشبو درمي آيد در قديم جهت خوشبو كردن البسه زنان سلاطين بكار مي رفته(8)

مضر ريه است و مصلح آن كتيرا می باشد.(6)

تنطور آن 5/2 -1 سي سي سه بار در روز(61) مقدار شربت آن يك درم است(6)

الف)طبق نظر حكماي قديم:

 اين گياه در نقرس سرد بايد پيه حنظل و قنطوريون و چوب فرفيون و مقل آن همه را حب كرده مقدار خوراك آن 5/2 درهم است(39) و آن گرم و تر است، ورمهاي سخت را نرم كند و علت بواسير را به شربت و حقنه منفعت كند و بخور به او مفيد است مر اين علت را و آماس را كه در قصبات شش افتد(=ورم ريه) نيكو كند و سنگ را در گرده بشكند و بادهاي غليظ را براند و باد فتق را مفيد است و اگر با داروهاي مسهل آميخته شود، مضرت آنرا دفع كند، تا ريش روده پديد نيارد و بول وحيض را از مثانه و رحم براند و پيچاك شكم را(= دل پيچه) سود دارد و نوع مكي سرد و خشك است  وقابض و معده را مقوي است(5)

و آن جالي و مفتح و محلل و ملين طبع و مدر بول و شير و حيض و مفتت سنگ گرده(دفع سنگ كليه) و شربت او جهت سرفه رطوبتي و بواسير و تقويت باه و تنقيه سينه از اخلاط فاسده و عرق النساء و نقرس و ضماد آن ملين اورام صلبه و تعقد عصب و ورم حنجره و درد پهلو و خون منجمد تحت جلد است(3و6) و نيز جهت تنقيه سينه از اخلاط لزجه و تحليل رياح بواسير با بخور آن و عسر ولادت و احتباس حيض و درد پشت مفيد است و بغدادي گفته(ابن بطلان بغدادي حكيم سنه 440 ه ق صاحب كتاب تقويم الصحه)« چون اراده تليين طبيعت نمايند مقل را كوبند و آب گرم بر آن ريزند و بياشامند تا اسهال بلغم نماييد»(6)

براي درمان لكه هاي سياه ، تخم خربزه و قسط شيري و تخم تره تيزك با آب مازو بمالند. با بادام تلخ و مقل كه هر دو يا يكي از آنهارا كوبيده با عصاره برگ ترب مخلوط كرده(39)

و در رجا(كه همچون حالت آبستني است و علامتهاي آن هيچ نباشند) بايد ماءالاصول و روغن بادام و بيدانجير و استفراغ با ايارچ فيقرا و غاريقون مركب و به حسب منتن كنند( كه آن حب از اشق و سكبيج و جاوشير  و مقل و حرمل(= تخم سراسه) و گوشت حنظل درست شده)و …(41) و در بواسير اگر با حرارت نباشد خوردن حب مقل و اطرافيل است(52)

ب)طبق نظر نويسندگان معاصر:

 نوع 5 آن داراي اثر خلط آوري، قاعده آور و ضدتشنج است. د استعمال خارجي جهت رفع بيماري هاي عادي دهان و گلو بصورت غرغره و در خميردندان بكار مي رود. نوع مقل براي ضدعفوني كردن اماكن بكار مي رفته(8و73) در بازار مقل مكي  وجود دارد كه نبايد از مقل ازرق اشتباه كرد. چون اولي صمغ نيست بلكه ميوه درختي است كه قابل خوردن است و درخت و ميوه شبيه خرما است و خشك و قابض است و اسهال را قطع و سيلان خون ا هم بند مي آورد.(7) خلاصه اثر آنتي باكتريال ، قابض ، بادشكن ، خلط آور و ضد نزله و در استعمال خارجي جهت ضدعفوني كردن زخمها به كار مي رود.(61)

طبق نظر کمیسیونE آلمان فقط در درمان سرفه ، التهاب دهان مجوز مصرف دارد. درطب هندی جهت درد معده، زخمها و بریدگی ها و التهابات پوستی و دهانی مصرف می شود(73)[1]

[1] منابع

• تطابق نامها دكتر قهرمان ص283 6-  صيدنيه ج 2 ص1010
• دكتر زرگري ج 1 ص556                                             7- تحفه ص 819
• معارف ج6 ص171    8- قرابادين ص 409
• گزيده ص369    9- قانونچه ص 135
• من لايحض ص 110و111   10-PDR آمریکا اثر دیوید هبرص583