شلغم بیابانی، برشاد

فارسي: شلغم بياباني، برشاد

علمي: Brassica compestris شلغم

انگليسي:Nape winte rrape

عربي: شلجم، لِفت( قرابادين و ابن بيطار و صيدنيه)(56)

داراي 90% آب و مواد نظيري آلبومينوئيدي 5-1% مواد چرب 9/0-1/0% مواد ميروزين و گلوكوزيدي مختلف مي باشد. مقدار 25% ويتامين، در هر 100گرم است(8و61) و نيز حاوي تركيبات گلوكز اينوليت و اسيدآمينه سولفوردار، اس متيل سيتئين سولفواكسيد است(64)

 مواد زير در 100 گرم شلغم است:

آب(91%)+ پروتئين 1 گرم، موادچربgr2/0%، قند 6/6%،خاكستر 7/0%، كلسيمmg39 و فسفرmg30 و اهنmg5/0 و سديم mg49 و پتاسيمmg268 و ويتامينهاي جزيي و در برگ خام انmg166-39، تركيبات گلوكزينولات وجود دارد(7)

گياهي است علفي، داراي گلهايي كوچكتر از گونه قبلي زرد و برگهايي عاري از كرك است. ميوة آن وضع فاصله دار از ساقه دارد. واريته هاي مختلف آن به تفاوت داراي ريشه متورم و با ريشه اي با ضخامت كم ولي دراز و با ظاهر مشخص اند. گلهاي زرد آن هر كدام 4 كاسبرگ دارند، برگها عاري از كرك مي باشند(8 و59 و68)

ميوة آن غلافي باريك دراز كه در آن چند دانه سياه قرار دارد. تكثير آن از طريق كاشت تخم آن صورت مي گيرد(7)

گياه شلغم يكي از منابع مسموميت با نيترات در دامها است. به علاوه حاوي تركيبات گلوكز اينوليت و اسيدآمينه سولفوردار(سيستئين سولفوكسيد) است. با توجه به اين كه تركيبات فوق در گياه كلم نيز است، حساسيت به نور اوليه نيز به دنبال تغذيه از آن در گوسفند گزارش شده. نشان داده شده كه تركيبات نيتروژنه غيرپروتئيني برگهايي گياهان نابالغ علت ايجاد حساسيت به نوراست. در گاوها نيز حساسيت به نور و نفخ با آن ديده شده. در گوزنها كم خوني هموليتيك و نشانه هاي عصبي ناشي از كمبود تيامين مشابه نكروز قشر مغز است. در طيور گواتر، كاهش رشد، كاهش توليد تخم و بدمزگي گوشت آن و خونريزي در كبد است(59و21)

دانة شلغم حاوي مادة ضدتيروئيدي است كه به کیلو گرم وزن 8گرم  مي رسد. مرگ ناگهاني گوساله در تغذيه با كنجاله شلغم حاوي33% ايزوتيوسيانات بوده است، گزارش كرده اند(21) تخم آن مولد رياح و مصدع محرورين(=گرم مزاجان) است(3و6)

غدة پخته200-100 گرم و آب آن100-50 گرم(61) قدر شربت آن 2 درهم است(61).[1]

[1]  منابع:

1- معارف ج1ص139         2- گياهان سمي دكتر اصلاني ص96      3- تطابق نامها ص189       4- گياهان سمي ساعدي ص110

5- تحفه ص546                 6- الحاوي ج21 ص74                     7-  دکتر زرگري ج 1ص236     8- گزيده گياهان ص235

9- قرابادين ص265            10- ذخيره جرجاني ج3 ص137           11- صيدنيه ص887          12- طب النبوي ذهبي ص162

13- قانون ج2 ص 316         14- تقويم الصحه ص43 از ابن بطلان بغدادي                            15-گياهان هرز ايران ص89

طبق نظر نويسندگان معاصر اين گياه مقوي و داراي ويتامينها است. طبق تحقيقات جديد غدة آن بسيار مؤثر در پيشگيري سرطان است نوعي از آن به نام روتاباگاس كه شلغم درشت و زرد يا ارغواني است داراي مقدار زيادي مواد شيميايي ضد سرطان است(7) به طور خلاصه ضدعفوني كننده ضد قارچ و باكتري پيشگيري از سرطان، مدر، پائين آورنده قند خون و در استعمال خارجي جهت التيام زخمهاي سرمازدگي.(61)

ريشة آن اثر مدر و حل كننده املاح ادراري(اورات) و نرم كننده دارد كه در رفع نقرس، دفع سنگ، نقرس و التهاب مثانه رفع چاقي مؤثر است از شلغم به صورت جوشانده غليظ مخلوط با عسل براي اطفال به صورت شربت استفاده مي كنند. در استعمال خارجي به صورت ضماد براي تسكين درد مفصلي نقرس،‌ آب، سرمازدگي(به صورت ريشه پخته شلغم در تنور) بكار مي رود.(8)

طبق نظر حكماي قديم در درجة اول گرم و تر و كثيرالغذا و مهيج باه و مدر بول و مقوي باصره و مفتت حصاه(دفع سنگ مثانه) و رافع سعال(سرفه) و ملين طبع و سينه و نفاخ است و ريشه هاي باريك آن را كه  سائيده با عسل بنوشند، جهت سپرز و عسرالبول (= سوزش ادرار) مجرب و ضماد مطبوخ او محلل اورام و ترشي شلغم ملطف رطوبات و مقوي احشاء و مشهي بي نفخ است و ضماد و نطول آن جهت اجزاء و نقرس و شقاق و حكه مفيد است. تخم آن تر و مبهي تر از بيخ آن و مشهي و در جميع افعال قويتر است.(3و6و34)

در ضعف معده و شهوت هر بامداد، رياضت معتدل و گرماوه و ماليدن ترنج و زنجبيل پرورده و اندر طعام ها كه به سركه پرورده و شلغم به سركه پرورده شهوت طعام را بجنباند.(67 و41)

ديسقوريدوس گويد: اگر پس از پختن خورده شود، خاصيت غذايي زيادي و نفخ كننده دارد. باه را تحريك و گوشت نرمي توليد ميكند. چنانچه مايع باقي مانده پس از ريختن روي نقرس و شقاق بوجود آمده در اثر سرما بريزند سودمند خواهد بود.

اگر داخل آنرا بتراشند و آنرا روي خاكستر گرم قراردهند و شمع و روغن گل داخل آن  ذوب نمايند براي شقاق جراحت دار در اثر سرما مفيد است اگر قسمت داخلي آن را بپزند و بخورند، ادرار را روان كند.

دانة آن در تهيه ترياق استفاده مي شود و خاصيت تهيج باه را دارا است. جالينوس گويد: اين گياه شهوت باه را تهيج مي كند و هضم آن دشوار است و خاصيت زياد كننده مني دارد.(64)

روغن تخم آن محلل رياح است.(6) و شلغم سينه را نرم مي كند و پشت و گرده را گرم كند و با گوشت بپزد غذاي بسيار دهد و به آب كامه و با سركه و كرفس و سداب و خردل و زيره خورند تا لطيف شود و پخته و خام چشم را سود دارد.(39)

ورمهاي سرد را نشاند و نقرس و درد مفاصل را تسكين دهد و باه را تقويت كند بول را ريزش دهد و طبع را نرم كند و ضعف بينايي را سود دارد و تخم او مضرت زهرها را سودمند است. (5 و72)

اگر شلغم را بسوزانند و موم وروغن گل در وسط آن ريزند و بر خاكستر گرم گذارند تا موم بگدازد علاج داءالثعلب است(پسوريازيس) و اگر شلغم پخته را بر تركهاي چركين نهند باز مفيد است و شلغم با گوشت پخته غذاي بسيار دهد و گرده را گرمي مي‌بخشد(34) تخم شلغم شهوت انگيز است و خوردن برگ آن بول را ريزش دهد.