تره، کوار، گندنا

فارسي: تره، كوار، گندنا

علمي:Allium porrum

انگليسي:Leek

عربي: كراث رومي، كراث البر، كراث النبطي (الموسوعه، پارسا، صيدنيه،ذخيره) (56)

داراي اسانسي با روغن فرار كه جزء عمده آنرا آليل دي سولفيد تشكيل مي دهد. پياز آن حدود4/0% آلئين دارد. همراه با آلانين، آرژنين آسپاراژين، هستيدين، لوسين، ميتونين و برگ آن داراي آنزيمهاي مالتاز، دكستريناز، انورتازوامولسين است(7و8و61)

در هر صد گرم آن آب85%+ پروتئين2%+ قند11%+خاكستر 9/0%+كلسيم52میلی گرم و فسفر5 میلی گرم و آهن1/1 میلی گرم و سديم5 میلی گرم و پتاسيم347 میلی گرم.(7)

 از تيره لاله، گياهي 2ساله، پايا، برگهاي آن دراز و باريك، اغلب خميده به رنگ سبز تيره، پائين ساقه سفيد، منتهي به يك پياز كوچك در داخل خاك، گلها مجتمع، گروهي، به شكل يك گلوله مدور در انتهاي ساقه گل دهنده، رنگ هر يك سفيد مايل به سبز يا گلي رنگ كه از آنها دانه هاي سياه و پهن و ناصاف تره بدست مي آيد، پياز منقسم به چند قطعه به قاعده ساقه ضخيم كه در داخل پياز جاي دارد. تكثير از طريق كاشت بذر در اوايل بهار و گياه حاصله كه چند برگه و به ارتفاع15-10 سانتی متر و ساقه آن به قطر حدود يك مداد رسيد. در آخر فروردين به محل اصلي انتقال مي يابد(7و8و6)

1-A. porrum مشروح در بالا پرورشي در همه جا ايران.

2-A. victoriale در غالب نواحي كوهستاني نيمكره شمالي رشد می کند. پياز آن اثر مدر، ضدكرم و مقوي قلب دارد.

3-A. tenuifalius يكساله، داراي برگهاي دراز و از ريشه اش، ساقه هاي متعدد، منتهي به گلهاي سفيد و مجتمع به صورت خوشه اي ميوه اش، پوشينه، مدورmm5 محتوي دانه هاي سياه در جزاير قناري، هند و سرحدات غربي ايران اثر ضدالتهاب دارد.

4-A. tuberosum غده متورم استوانه اي، مستور از ريشه هاي باريك و سفيد رنگ گلها، مجموعاً در انتهاي ساقه گلدار به صورت نيمكره،‌دانه اش براي رفع سيلان مني، در هيماليا، چين، بنگال مي رويد در ايران نيست.(8)

غافقي گويد: 4نوع دارد:1-كراث نبطي 2-كراث كوهيان كه در خراسان مي رويد 3- كراث كلكان كه در ري و خراسان مي رويد 4- كراث لابس در بابل(56)

 از خوردنش سردرد آيد و خوابهاي پريشان(34) همة انواع آن بادزا است و ديرهضم است(34)، لثه و دندان را تباه كند و دندانها را زرد كند نوع بستاني نفخ كننده كيموس بدي را توليد باعث ديدن خوابهاي بد مي گردد و باعث بوجود آمدن لكه روي سياهي چشم مي شود(64)

اقسام آن از پياز ديرهضم تر و نفاخ و مضر مزاج حار و مورث تاريكي چشم و تخم آن مضر ريه است(3و6) گندنا دردسر آرد و خوابهاي بد آرد و دندانها و گوشت بن دندانها را زياد دارد(50)

خوردن 10 گرم از تخم تره براي رفع امراض سرد(7) و از پودر خشك آن4-2گرم(61)

حضرت پيامبر(صلي ا…عليه و آله) فرمود:« هركس تره بخورد و بخوابد از بواسير در امان است»(67و63و40)

الف)طبق نظر حكماي قديم:

 تره با نمك علاج قرحه پليد است و با سركه دمل را مي تركاند و خون دماغ را بند آرد. آن با آب جو داروي برونشيتي است كه از مادة غليظي باشد و براي خون برآوردن 2درهم آنرا با 2درهم تخم آس مخلوط كنند و بخورند. نوع بياباني آن بول و حيض را ريزش دهد و به مثانه و كلية زخمي زيان رسانند. خوردن پختة آن داروي بواسير است و شهوت انگيز، تخم آنرا با تخم آس در روغن بپزند. داروي زحير و خونريزي از پيزي است.

در آب پز برگ آن نشينند، براي بهم آمدن زهدان و سختي آن مفيد است. افشره‌اش همراه عسل آب، پادزهر حشرات بد است(34)[1] و در علاج سرفة ديرينه بذر تره كاشتني و دانه آس مساوي 2درهم با آب گياه هفت بند(34)[2] و در قطع صدا،‌آرد گاودانه و شنبليله و گندناي شامي و تره معمولي، پياز و آب آن و انگور شيرين جزء داروهاي آن است(34)[3]

تره گرم و خشك و مانع ترش شدن غذا و ملين طبع و مدر حيض و ملطف و مبهي و مفتح سده جگر، مقوي كمر و هاضمه و منقي و آب آن قاطع خون بواسير و محرك باه و با عسل جهت جميع امراض بارده و رطبه سينه و با آب عسل جهت سموم نافع و پختة آن با جو جهت ربو و درد سينه مفيد است و عصارة خشك آن مسهل خون و حمول برگ كوبيدة آن مجفف رطوبات رحم و جلوس در آب پز آن با سركه ونمك جهت انضمام فم رحم و تخم آن گرم و خشك و با شراب محرك باه و با تخم مورد قاطع نزف الدم(3و6و64)

و طلاي برگ آن با سركه حابس رعاف(جلوگيري از خون دماغ) و خوردن آن منقي قصب الريه(پاك كننده صندوق سينه) و مقوي هاضمه و كمر و ملين طبع و مدر بول و حيض و آب آن قاطع خون بواسير و چون تره را دوبار بپزند و بفشارند و جرم آن را در آب سرد بخيسانند و با اطعمه استعمال كنند، باعث لذت اطعمه و رفع نفخ و غلظت آن مي شود(6) اگر تخم آن را بكوبند و با قطران مخلوط كنند به دندانها بخار دهند كه دود آن وارد و خارج شود، درد آن آرام گيرد و به مقعد بواسير را كم كند(63)

تره را اگر با كشك آب بپزند و با عسل بخورند تنگي نفس را كه از رطوبت باشد و آماس شش را سود دارد و اگر 2 درهم از تخم تره و مورد دانه بكوبند و به كسي كه سرفه خون برآرد دهند، سود دارد.

 و حيض آرد و ادرار كند(5و50) و اگر شير زن اندك بود كشكاب دهند به روغن بادام و برنج به شير و شوربا شلغم و گندنا و اسفناج و كنجد آس كرده اندر شراب ريحاني(41)

ب)طبق نظر حكماي معاصر:

 اين گياه به مصرف تغذيه مي رسد چون طعم وبويش ملايم تر از سير و پياز است. مصرف آن در سوء هضم، چاقي، دردمفاصل نقرس و يبوست دائمي توصيه شده، تره از سبزيهاي مدر است و اثر خلط آوري و نرم كننده به نحو قاطع دارد، سوپ آن در آوردن آب انساج و دفع سنگ كليه و سهولت دفع ادرار مفيد است. در موارد گرفتگي صدا،‌سرفه، ورم گلو، تمام حالات التهابي حاد و مزمن تنفس، سياه سرفه اثرات درخشاني دارد.

در استعمال خارجي اگر تره را به محل گزيدگي زنبور مالش دهند درد را تسكين مي دهد.تره پخته در شيرروي زخمها چركي يا آماسهاي روماتيسمي جهت تسكين اثر مي دهند(8و61) و ضماد آن براي نرم كردن ورمها و ضدعفوني كردن روده ها و مدري مفيد است.(7)[4]

[1]  قانون ج2ص195

[2] قانون ج3ص451

[3] قانون ج3ص422

[4] منابع:

1-الحاوي ج21 ص211       6-قانون ج2ص195                11-خفي علايي ص219

2-دكتر زرگري ج4ص628           7- ذخيره جرجاني ج3ص131        12-تطبيق نامها ص252

3- تحفه ص717                  8- صيدنيه ص975                13-رمزالصحه ص87

4-معارف ج1ص48                 9- طب نبوي ذهبي ص181          14- طب النبوي ابن قيم ص350

5- قرابادين ص353              10- گزيده گياه ص111